هەڵبژاردنی داهاتووی عیراق لەناو داروپەردووی بەشەڕداهاتنی پێکهاتەکان و بەریەککەوتنی قوڵی نێوانیان پێکدێت. لەدۆخێکدا دەکرێت کە خەریکە شیعە بادەی سەرکەوتنی خۆی دەنۆشێ بەوەی بەسەر سوننەو کورد دا سەرکەوتووە، لەبەرئەوە دەکرێ بڵێین ئەم هەڵبژاردنەی بڕیارە مایسی داهاتووی ساڵی ٢٠١٨ بەرپابکرێت، بە هەق هەڵبژاردنێکی شیعەییانەیەو بەدیزاینێکی ئێرانیانە دەکرێ. دیزاینی ئێرانیانە هەر ئەوە نییە ئێران یارمەتی سەرکەوتنی شیعەی داوە بەسەر کوردو سوننەو ئەمریکاش بەجۆرێک دەتوانین بڵێین ماوەی (٢٠٠٣-٢٠١٦) ماوەی ئەمریکایی عیراقی دیموکراتییە دوای سەدام و لە ٢٠١٨ شەوە مادەی ئێرانی عیراقی دیموکراتی دوای سەدام دەست پێدەکات، بەڵکو بە مانای ئەوەش کە دیزاینی ئێرانیانەی هەڵبژاردن بەو شێوەیە لە ناو یەک بازنەی دیاریکراودا کاره‌كته‌ره‌كان لەناو خۆیاندا جێگۆڕکێیەکی سنووردار دەکەن، بەڵام بونیادی سیستەمەکە وەکو خۆیەتی.
هەڵبژاردنی داهاتووی عیراق بۆ شیعەی دەعوە ئاسا، یانی شیعەی ئیسلامی مسۆگەرە و پەراوێزی گۆڕانکاریی هەر ئەوەیە چەند کارەکتەرێک دەبنە بژاردەی ناچاری و دەبێ دەنگدەری شیعە ئیجتیهاد لە هەڵبژاردنیاندا بکەن.
ئەم سیناریۆیە رەنگە پێویستی بە چاپێکی تری سوننەو چاپێکی تری کورد هەبێت، کە تەوەرە بەندی شیعەو رەهایی دەسەلاتیانی قبوڵ بێت، نەک تەنها بە مانای زۆرینەی دانیشتوان و زۆرینەی دەنگدەری عیراقی، بەڵکو بە مانای ئەوەی بەشەکەی کورد و سوننەش بە فلتەری مەرجەعیەتی ئەواندا بڕوات. لە هەڵبژاردنی ٢٠١٤ ەوە سوننەی کێوماڵکراو بەرەو سوننەی ماڵیکراو پەیدابووه. ئەم هەڵبژاردنەی ٢٠١٨ بەشێکی بۆ دروستکردنی کوردی کێوماڵکراوە، کە ئیتر بەماڵیکردنی خۆی رازی بێت. شیعە حەزی لێیە کێوماڵی سەربازی دوای ریفراندۆم و پەڕوباڵکردنی کوردستان و کەرکوکەکەی بقۆزیتەوە تا لە هەڵبژاردنی داهاتوودا کوردی ماڵیکراو بکاتە ناونیشانی بەشی کورد لە دیموکراسی دوای مایسی ٢٠١٨دا. جا کوردی لاواز کە ناتوانێ یەکبگرێ و وەکو جاران لەو دیو حەمرین درزی ناکۆکیەکانی سواغ بدات، لەم هەڵبژاردنەدا دەکەوێتە دواوە و پیشبڕکێ لەسەر رازیکردنی پرۆسەی سیاسی بە سپۆنسەری شیعە دەخەمڵێ و لەناو کوردیشدا پێشبڕکێی هەرزان دەست پێدەکات.
لە بنچینەدا دیموكراسی ماوەكی‌و خولی هەڵبژاردنی خولەكی بۆ ئەوەیە هەم دیموكراسی هەبێ‌و هەمیش ئەگەر چارەسەری كێشەكان‌و پرۆسەی سیاسی گەیشتە بنەبەست، وێستگەی هەڵبژاردن ببێتە وێستگەی بۆنەی جووڵەپێكردنی مت بوون و مەیینی دۆخەكە. سا بەڵكو نەخشەی هێزەكان‌و ریزبەندی لایەنەكان بجوڵێن‌و گۆڕانیان تێدا بقەومێت، بەڵام لەدیموكراسی عیراقیدا، چونكە قۆناغی ململانێی پێكهاتەكان تێنەپەڕیوە، هیچ وێستگەیەكی هەڵبژاردن نەیتوانیوە شتێك لە ریزبەندی هێزەکان و ناونیشانیان بگۆڕێت.
بەڵكو هەر ئەندامێکی بازنەی هێزەكان وەك تەلەبەی تەمەڵ لەشەوی ئیمتیحاندا بۆی دەردەكەوێت سەعی نەكردووە و هەموو جارێك چەند دەرسێك بەخولێكی تری ئیمتحان دەسپێرێ.
كێشەی دوێنێ دەدات بە دەم هی ئه‌مڕۆ و هی هەردووكیان بە دوو سبەی دەسپێرێت.
سەرەنجام دەریچەی هەڵبژاردن‌و وێستگەی سەندنەوەی متمانە‌و پێدان‌و پێدانەوەی متمانە لەجیاتی خوێن بە بەراكردنی قوڵپدەر و نوێ لەدەمار‌و لاشەی سیاسەتدا دەبینین پەستانی خوێن دەقەومێ‌و كێشەكان كەڵەكە دەبن. بگرە لەبەر وەك خۆی مانەوەی كێشەی پێكهاتەكان‌و جه‌مسه‌رگیری مه‌زهه‌بی و نەتەوەیی، دەبینین ئەو كێشانە بۆ هەر پێكهاتەیەك دەبێت بە ماددەی هەڵبژاردن‌و بردنه‌وه و دۆڕانی ئه‌م هێز و ئه‌و هێزی تر، سەرئەنجام وەك خۆی مانەوە‌و هەوكردنی كێشەكان‌و گەورەبوونیان.
جا لەو ئاستەدا شیعه خوازیاره هەژموون‌و دیزاینی ئەمجارەیان پرۆسەی سیاسی وا لێبكات پێكهاتەی كوردو سوننە ماڵی ببن‌و نەتوانن بێ چارەسەر مانەوەی كێشەكانی خۆیان بۆ دەنگ كۆكردنەوەی زیاتر بەكاربهێنن، بەڵام خۆیان (سەركەوتن) یان بەسەر كوردو سوونە بۆ قازانجی پێكهاتەی خۆیان‌و رێژەی خۆیان لەناو ئەو پێكهاتەیە بەكاربهێنن. لێرەوەیە چەرخی ئیرانی‌و ئاوابوونی خۆری دیموکراسی ئەمریكایی لە عیراق دەستپێدەكات. پێیان دەكرێت؟
هێشتا زووه قسه‌ی كۆتایی بكرێت. یان به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه هه‌ڵبژاردنی 2018 به‌یه‌كجاری ئه‌دگاری چه‌رخی ئێرانی بچه‌سپێنێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی دیاره ئه‌وه‌یه گره‌و له‌سه‌ر عه‌بادی بۆته په‌نجه‌ره‌ی ئه‌مریكا كه هه‌ندێك هه‌ژموونی خۆی ده‌مه‌زه‌رد بكاته‌وه.
عه‌بادیش چه‌ندێ به‌شی ئه‌مریكای پێوه‌یه ئه‌وه‌نده‌ش ئێران خاوه‌ندارێتی لێ ده‌كات. ئێران له كاره‌كته‌ره‌كانی تریشدا شه‌ریكه‌‌و هه‌ر كامێكیان پته‌و بێت ئێران به‌شی خۆی لێ ده‌وێت. ئه‌مه بۆ ئه‌مریكا وانییه ئه‌گه‌ر عه‌بادی براوه‌ی یه‌كه‌م نه‌بێت.
هه‌ڵبژاردنی 2018 وه‌كو جاران شتێكی كه‌م ده‌گۆڕێت له ته‌رازووی هێزه‌كان، چونكه پێكهاته‌كانی به ره‌سه‌نێتی خۆیانه‌وه بن یان به فیلته‌ری شیعه‌دا بڕۆن هه‌ر به نه‌تیجه ده‌نگ به‌پێكهاته‌ی خۆیان ده‌ده‌ن، بۆ كوردیش هه‌روا ده‌بێ، به‌مانا ده‌نگده‌ری كورد ده‌نگی خۆی ده‌دات، به‌س دیار نییه نوێنه‌ری كورد ده‌توانێ سه‌نگی خۆی ده‌ربخات یان نا؟