نووسینم هەیە تەواوم نەكردووە. نووسینتان هەیە تەواوتان نەكردووە. نووسینێك لە شوێنێكەوە دەستی پێكردووە لێ لە شوێنێك نەگیرساوەتەوە. فاریزەو كۆما هەیە ‌و نوقتە سەری دێری نییە. بڕگەی لێ قیت بۆتەوە ‌و بڕگەی لێ عاسێ بووە. وەك دێر ‌و ڕستە لە قورگا گیری خواردووە. هاوارێكی تاساو ‌و حەسرەتێكی لە جێدا پێكوتەكردوو، ناگەرێتەوە (سیرتە الاولی‌) ‌و تا (ڤەرسای) یش رایناماڵێ. ئەخول دەڵێ ( هەناسەی ساردی ناكامی لە سینەمدا ئەتاسێنێ).
ئەمەم ناونا (نۆتی ناكام)، كامڵ نەبوو، بەڵام كامی دڵە. لە دەفتەر ‌و قوژبنی كتێبانەدا جێیان گرتووە بە ئومێدی كامڵ بوون، فەقەت كە نەبێ نابێ ‌و كە كتێبخانەش لەبەر ڕەشەبا و بارانی زستان بێت كتێبان ناپارێزێ ئیتر دەفتەری خاتیرات چۆن؟ لەبەر ئەوەیە ئەم نۆتە ناكامانە ئەمانەتێكە بە خوێنەرانی دەسپێرمەوە. بۆ ئەوان نووسیم ئەگەرچی وەك بەیتی بێ مەسرەعی دووەم مانەوە. بەڵكو جیا لە ئەمانەت كەڵكێكی تێفكرینیشی هەبێ. لەوە دەچێ نۆتی بەجێماو ‌و لەتە كاغەزی تاساو سەبورییش بێت بۆ جولەكە كە ئیفلاس دەكا ‌و بە تۆماری قەرزی كۆندا دەچێتەوە.

ئەمەش بەشی سێیەم.

بەشی سێیەم

(1)
یادی یەکێتی
(25) ساڵ لەتەمەنی رێكخراوێك ماوەیەكی كەم نییە، بەتایبەتی ئەگەر ئەو (25) ساڵەو ئەو رێكخراوەش هی وڵاتێكی نەگبەتی وەكو كوردستان و هی هەلومەرجێكی دژواری وەكو ئەوەی نەتەوەی كورد بێت، (25)ساڵە ئەم رێكخراوە تێكۆشان دەكاو بزووتنەوەیەكی ئاڵۆز و پڕ پێچاوپێچی وەكو بزووتنەوەی كوردایەتی دەبا بەڕێوە، (25)ساڵە ئەم رێكخراوە پیلانی لێ دەگێڕدرێت و كەچی هەروا ماوەتەوەو دەستكەوتی هەیە و خەونی بۆ ئایندەش هەیە.
بۆچی (25) ساڵە پیلان لەم حزبە دەگێڕدرێت و بۆچی ئەم هەموو دوژمنە رەنگ و دەنگ جیاجیایە گەلەكۆمێی لێدەكەن و دەیانەوێ بەهەموو شێوەیەك لەناوی بەرن، دەخوازن پاكتاوی بكەن و ئاساری لەسەر پاتاری نەهێڵن؟
رەنگە ئەمە سەیر بێتە بەرچاو كەرێكحراوێك خۆی بەقاڵبووی نێو هەلومەرجی بزووتنەوەیەكی دژوار بزانێت و پێی وابێ شارەزایی پێچاوپێچەكانی سیاسەتە كەچی لەڕێڕەوی خۆیدا ئەو هەموو دوژمنەی بۆ دروست بووبن و ئەو هەموو گەلەكۆمێیەی لێ كۆببێتەوە.
لەڕاستیدا وەڵامدانەوەی ئەم سەیرە دەبێ لە ئاوەژووكردنەوەی پرسیارەكەوە هەڵینجێنین، واتە كێ دەڵێ مانەوەكەی ئەسڵەن لەوەوە نەبووە كەقاڵبووی نێو بزووتنەوەكەو شارەزای پێچاوپێچەكانی سیاسەتە؟ ئەگینا لەمێژە بوو فەوتا بوو؟ هەر بەفیعلی ئەو هەموو دوژمنەی گەلەكۆمەكێیان لەیەكێتی كردووە ئەم رێكخراوەیان فێركردووە و مەگەر تەنیا رێكخراوێكی واش دەرەقەتی ئەو هەموو دوژمنە بێت و پیلانەكانیان هەڵبوەشێنێتەوە، ئەم هەموو دوژمنەی لە ڕاست و چەپ گێچەڵ بەیەكێتی دەكەن، ئەوانە دوژمنەكانی كوردن و لەوێنەی یەكێتیدا گەلەكۆمەكێ لەكورد دەكەن.
یەكێتی هەروەكو چۆن دەیەوێت رێبەری بزووتنەوەی كورد بێت تا سەرخستنی یەكجارەكی، لە واقیعشدا وارسی هەموو دوژمنكارییەكانی دوژمنانە لەدژی كورد.
مێژووی دووردورێژی بزووتنەوەی كوردایەتی پڕە لە تاقیكردنەوەو رووداوی ئەوتۆ كەنەوەكانی ئەمڕۆو دواڕۆژی نەتەوەكەمان پەندو ئەزموونی بەكەڵكی لێوەربگرن و لەمەودوای خەبات و تێكۆشاندا رەچاوی بكەن و لەبەرچاوی بگرن.
یەك لە گرنگترین ئەو تاقیكردنەوانەش سیاسەتی پشت بەخۆبەستن و پشت بەخەڵك بەستنە لەمیانی تێكۆشان و كۆڕی خەباتدا.
حوزەیرانی ساڵی 2000

(2)
هەڵسەنگاندن ‌و وەڵامێك بۆ لێكۆڵینەوەیەكی ئەكادیمی
بۆ هەڵسەنگاندنی پێگەی دیموكراسیی لە هەناوی بزوتنەوەی كوردایەتی دا،لە نموونەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، پێویستە رەچاوی چەند خەسڵەتێك بكرێت.
1-یەكێتی لە سەرەتای دامەزراندنییەوە حزبێكی چەپ بووە، ئەمرۆش لەناو ریزبەندییەكانی بزوتنەوەی كورددا هەر دەتوانین بە حزبێكی چەپ ناوزەدی بكەین، بۆیە سەیركردنی دیموكراسیی و هەڵسەنگاندنی ئەم چەمكە لەناو یەكێتییدا دەبێ بەرەچاو كردنی خەسڵەتە چەپییەكەی بێت. واتا خەسڵەتی حزبێكی چەپ كە ئایدیۆلۆژیای چینایەتی و دونیابینی چینایەتی رۆڵی گێڕاوە لە دیاریكردنی هەڵوێستی لە بەرامبەر مەفاهیمە سیاسییەكان.
2-یەكێتی حزبێكی رۆژهەڵاتی-حزبی شۆرشێكی چەكدار بووە كە پێویستی بە:
أ-تێگەیشتن لە واقیعی كۆمەڵی كوردستان بووە، كۆمەڵێكی دواكەوتوو كە داگیركاران نەیانهێشتووە پێبگات قۆناغەكانی گەشەكردنی خۆی ببرێت، هێزی كۆمەڵایەتی وای تێدا پەیدا بێت كە دیموكراسی وەكو زەرورەتێكی حەیاتی تێبگات، نەك وەكو داخوازییەكی سیاسیی.
ب-حزبی شۆرشی چەكدار پێویستی بە پاراستنی ئەمنیەتی شۆرش،ئەمنیەتی ئەندامەكانی خۆی و تەنانەت هەندێك جاریش پێویستی بە پاراستنی سەلامەتی فیكری شۆرشەكەشی هەبووە.لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر تەقیمی ئەندازەی ئازادی و دیموكراسیی بكرێت، پێم وایە یەكێتی بە پلەی سەركەوتوو دەردەچێت.بە تایبەتی لە بواری دابینكردنی ئازادی فیكری، ئازادی حزبی دا لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی لە شۆرش و لە دوای راپەرینی 1991، چەندین حزبی سیاسیی ‌و چەندین گروپ بە ئازادی كاریان كردووە.
پێكهاتەی یەكێتی خۆشی لە سێ بەرەی جیاوازی تەنزیمی دروست بووە، ئەگەر چی لە رووی فیكریەوە لێك نزیك بوون.یەكێك لەم بەرانە تەنانەت جیابۆوە و حزبێكی نوێشی دروستكرد.
لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی هەموو جۆرە بەرهەمێكی فیكری و ئەدەبی چاپ دەكراو سانسۆریان لەسەر نەبوو(نموونەی ئەمە چیرۆكێكی بەرێز موكری كە توانج و رەخنەی زۆری تێدا بوو لەسەر شۆرشی كوردستان، كەچی رێگەی پێ درا بڵاو ببێتەوە.
هەڵبەتە ئەم نموونانە بۆ ئەمرۆ تێری پرۆسەی دیموكراسیی ناكەن، بەڵام بۆ هەلومەرجی خۆی بە بەراورد لەگەڵ دەرووبەر نموونەی چاكن و نیشانەی سینگ فراوانییە. زەحمەتە ئێمە پێوەری دیموكراسیی بە پێی چەمكە رۆژئاواییەكە لە زەمینەی كوردستان و زەمینەی شۆرشدا بپێوین. ئەگەر دیموكراسیی بریتی بێت لە دامودەزگا،جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان، ئاڵۆگۆڕی دەسەڵات، میدیای ئازاد لە كوێ‌ دەزگاكانی شۆرشی لە ناوچەیەكی دیاریكراودا بەشی ئەو هەموو بەزمە دیموكراسییەیان پێوەیە.
دیارە نموونەی دوای راپەرین جیاوازە.
دوای راپەرین (1991-2003) و دوای روخانی سەدامیش ئیتر دیدی یەكێتی و هەموو بزوتنەوەی كوردایەتی و ئەدائیان لە پرۆسەی دیموكراسیدا ئەگۆڕێت. مەحكوم دەبێت بە گەشەی دیموكراسیی و ئازادی لەلایەك و بەربەستەكانی حوكمڕانی لەلایەكی دیكەشەوە.دەتوانم دیموكراسیی لەناو شۆرشی یەكێتی و لەدوای راپەرینیش كە هێشتا بەعس مابوو بەو مەفهوومەی یاسر عەرەفات بشوبهێنم كە( دیموكراسێتی چەكەكان) تۆ لەناو چەك و شۆرشی پێشمەرگانەدا دیموكراسیی پیادە دەكەیت. بەڵام دیارە دوای رووخانی بەعس ئیتر مەفهومێكی جیاواز نامێنێ‌ بۆ دیموكراسیی، بەڵكو دەستووری وڵات تەحەكوم بەو مەسەلەیەوە دەكات. سەرچاوەی چەمكی نیشتمانپەروەرێتی یەكێتی،بە لێكدانەوەی من، لەم سەرچاوانەوە هاتوە:
1-چییەتی مەسەلەی كورد، واتا ئەو ئەدەبیاتەی لە شۆرشەكانی كورد و لە وتاری سەركردەكانی وەكو( شێخ عەبەیدوڵڵا، شێخ مەحموودی حەفید، شێخ سەعیدی پیران، قازی محەمەد،..) داهاتووە.
2-ئەو ئەدەبیاتانەی لە بلڵاوكراوەكانی كورددا هاتووە: رۆژنامەی كوردستانی بەدرخانییەكان، رۆژنامەكانی سەردەمی حەرەكەتەكانی شێخ مەحموود، سەردەمی كۆماری مەهاباد..هتد.
3-ئەدەبیاتی شاعیران و نووسەران و داستانە كوردییەكان: شیعری حاجی قادری كۆیی سەردەستەی شاعیرانی ناسیونالیستی، شاعیرەكانی نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم.
4-ئەدەبیاتی حزبایەتی لە كوردستان: حزبی هیوا، حزبی شۆرش، پارتی دیموكراتی كوردستان، كۆمەڵەی ژێ كاف.ئەمانە هەمووی چیەتی مەسەلەی كوردیان روونكردۆتەوە. نامیلكەیەكی مامۆستا برایم ئەحمەد بە ناوی (الاكراد والعرب) ئەدەبیاتەكانی پارتی لەسەردەمی خەباتی نهێنی، دوای دامەزراندنی كۆماری عیراق لە سەردەمی عەبدولكەریم قاسم.
5-پێویستە بگوترێت كە سەركردەكانی یەكێتی و بە تایبەتیش بەرێز مام جەلال خۆیان بەشداری چالاكیان هەبووە لە داڕشتنی ئەدەبیاتی سیاسیی لەناو پارتیدا كتێبەكەی مام جەلال بە ناوی (الحركە القومیە الكردیە) هەموو ئەمانە لەسەردەمی خەباتیدا نووسیونی ‌و بوونە سەرچاوە هەم بۆ شۆرشی ئەیلول و هەمیش هەوێنی بیری سیاسیی ناو یەكێتی نیشتمانیی كوردستان.
6-مام جەلال بۆ جیاكردنەوەی ئەدەبیاتی سیاسیی نوێ‌ لە هی كۆن چەمكی كوردایەتی پێشكەوتنخوازی داهێنا و یەكێتی نیشتمانی لەسەر ئەو بنچینەیە دروست بوو.
7-جگە لە سەرچاوە كوردییەكانی دروستبوونی چەمكی نیشتمانپەروەرێتی لای یەكێتی بە حوكمی پشتخانی روشنبیریی سەركردەكانی یەكێتی كەڵكی لە مەفاهیمە رۆژئاوایی و هەروەها ماركسییەكانی ئەو چەمكە وەرگرت.
بۆ نموونە هەوڵەكان بۆ نزیكخستنەوەی مانای (ناسیونالیزم، نیشتمان، فرە نەتەوەیی) لەو چەمكانەی كە ئەدەبیاتی چەپ باوبوون بە تایبەتیش ناسنامەكانی ماوچی تۆنگ بۆ نیشتمانپەروەرێتی، پێدانی مانای كۆمەڵایەتی بە (چەمكی نیشتمانپیەروەرێتی) واتا ئەدەبیاتی غەیرە كوردیش رۆڵی هەبووە لە دروستكردنی چوارچیوەی فیكری بۆ(نیشتمانپەروەرێتی)، چەمكی نیشتمانپەروەرێتی، لای یەكێتی بریتیە لە كوردستانێتی وەكو چەترێك بۆ كوردو نەتەوەكانی كوردستان، چەمكی عیراقێتی وەكو چەترێك بۆ كوردستانییەكان و بۆ عیراقیەكان.

(3)
هەڵسەنگاندنی دووەم
بەڕای من ئەدەبیاتی سیاسی كوردی لەناویشیاندا ئەدەبیاتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان پێویستی بە پێشخستن و گەشەپێدان هەیە، بۆ نموونە چەمكی نیشتمانپەروەرێتی (كوردستانی) لەفیكری یەكێتیدا پێویستی بەگەشەپێدان هەیە تابتوانێت بیروڕای خۆی لەسەر فرە نەتەوەیی، فرە مەزهەبی كوردستان دەرببڕێت.
چونكە ئەو فیكرە ئێستا ناتوانێت ئیستیعابی ئەم هەموو پێدراوە تازانە بكات كە لە كوردستان دەركەوتوون، پێشتر بەشێوەیەكی گشتی بۆ نموونە باسی مافی توركمان، مافی كلدۆئاشووری دەكرا، پێشتر لەبەر ئەوەی یەكێتی بیروڕایەكی گشتی لەسەر ئایین هەبووە زۆر وردەكاری لەسەر كێشەی مەزهەبەكان و پێكهاتەكانی كوردستان لەڕووی ئاینیەوە نەكردووە.
ئەمڕۆ دەبێ ئەدەبیاتی كوردایەتی و هی یەكێتیش ئەمانە خورد بكاتەوە:
1-مافی توركمان چۆن تەعریف دەكرێت؟
2-چییان بەردەكەوێت؟ وەكو حقوقی: ئابووری ئیداری سیاسی، لغوی…هتد.
3-روئیای یەكێتی لەسەر مافی ئازادی ئایینی ئێزدییەكان، كاكەییەكان چییە و چۆنە؟
4-ئایا یەكێتی چۆن بتوانێت ئیعادەی تەئهیلی كۆمەڵی كوردەواری بكات دوای ئەوەی رێگای لەبەردەم كراوەتەوە بۆ كاركردن لەكەركوك، خانەقین، بەغدا، و ناوچەكانی گەرمیان و گەرمەسێر.
4-بەداخەوە لەهەندێك ناوچەی كوردستاندا خراپ مامەڵە لەگەڵ مەسەلەی مەزهەبەكان و گروپەكانی دیكەی كوردەواری كراوە، نیشانە بەوەیە لەهەندێك جومگەدا بزووتنەوەی كوردایەتی خەریكە دەبێتە بزووتنەوەی كوردە-ئیسلامییە سوننەكان، دەبێتە بزووتنەوەی پاوانكراو لەلایەن هەندێك شارەوە.
بۆیە دەبێ لەمەودوا ئەدەبیاتی سیاسی یەكێتی و ئەدەبیاتی كوردایەتی كار لەسەر دەوڵەمەندكردنی بیری سیاسی كوردی بكات كە بتوانێت وەڵامدەرەوەی ئەم دۆخە تازەیە بێت و كەلێنەكان پڕ بكاتەوە.
تەموزی 2008

(4)
هەماهەنگی ئیعلامی بۆ 140
رۆژنامەی خەبات ‌و رۆژنامەی كوردستانی نوێ میوانداری كۆمەڵێك نووسەر ‌و رۆژنامەنووسیی كورد بۆ گفتوگۆكردن لەسەر رەوشی كەركوك ‌و دەكەوێتە ‌و هەنگاوەكانی جێبەجێكردنی مادەی 140 ‌و ئەو رۆڵەی دەكەوێتە سەرشانی میدیای كوردستان ‌و كارگەرانی لەپێناو بزواندنی ئەو پرسە نەتەوەییە چارەنووسسازەی كوردستان. لە گەڵاڵەی بیروڕاكانی بەشدارانی ئەو كۆبونەوەیەدا بەندە سكێچی نەخشەی تۆرێكی كاركردنم پێشنیاز كرد كە لێرەدا وردەكارییەكانی رووندەكەمەوە ‌و دەیخەمە بەردەم پەیوەندیداران بە بەشی لایەنی كوردستانیی لە پراكتیزەكردنی مادەی 140 ‌و چارەسەركردنی كێشەی ناوچەكانی جێی ململانێ لەسەرویشیانەوە، كەركوك.
ئەمەی لێرەدا خراوەتە روو تەنها سكێچێكی قابیلی دەستكاریكردن، گەورەكردن یان بچووككردنەوەشە. ڕاستە باڵ ‌و قۆڵی زۆری لێ بۆتەوە بەڵام مەرج نییە دەزگایەكی بیروكراسی گەورەی بۆ بخرێتە كار كە ئیشەكان پەك بخات لەجیاتی ئەوەی پەلە لە جێبەجێكردنی بكرێت. بەڵام گرنگە هەموو توانایەكی لۆجستی بۆ دابین ببێت. با بۆ دواجار ئەم كێشە چارە بكەین ‌و نەوەكانی داهاتووی پێوە هیلاك نەكەین ‌و ئەوان ئەركی قۆناغێكی تر جێبەجێ بكەن.
شرۆڤەی سكێچەكە: ئاشكرایە لەلایەنی كوردستانییەوە چەند دامودەزگایەكی عیراقی ‌و كوردستانیی ‌و كەركوكی هاوپەیوەندن بە مادەی 140 ‌و مەسەلەی كەركوكەوە.
هەندێك لەم دامودەزگایانە بە تەواوی كوردستانین ‌و كورد خۆی خاوەنیانە (سەركردایەتی سیاسیی كوردستان یان سەرۆكایەتی هەرێم، لیژنەی ماددەی 58 لە پەرلەمانی كوردستان، هەندێكی دیكەشیان كورد لەگەڵ لایەنەكانی دیكەی ناكۆك لەسەر پرسی كەركوك شەریكە تیایاندا: وەك حكومەتی عیراق، ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، لیژنەی باڵای ئاساییكردنەوە، ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك)
كۆمیسیونی باڵای كوردستان،
سەرۆكایەتی هەرێم+سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان
سەرۆكی حكومەتی هەرێم+ مەكتەبی سیاسیی یەكێتی ‌و پارتی.
***
-حكومەتی عیراق(فراكسیۆنی وەزاری كورد لە حكومەتی عیراق)
-فراكسیۆنی هاوپەیمانی كوردستانی لە پەرلەمانی عیراق.
-لیژنەی 140 ‌و نوێنەرانی كورد لەو لیژنەیە.
***
ئەنجومەنی چالاكی جەماوەری
-ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك
-سكرتاریەتی راوێژكاری هەمەلایەن.
-ئەنجومەنی حزبە كوردستانییەكان.
-ئەنجومەنی فریاكەوتن.
ژووری ئیعلامی
-راوێژكردن-جێبەجێكردن.
ژووری ئیعلام لە بەغدا.
ئیعلامی عیراقی، ئیعلامی عەرەبی، ئیعلامی جیهانی.
-ژووری ئیعلامی بۆ كوردستان
-ژووری ئیعلامی لە كەركوك.
_____________
كۆد:
بەشی كوردی
هاوپەیوەند
بەرپرس دەبێت لە:



(5)
فیكردنەوە لە كوردایەتی
هەموو بزاوتێكی سیاسیی مادامەكی لە زەمەن ‌و زەمینێكی دیاریكراودا دەقەومێت تایبەتمەندێتی خۆی هەیە. لێ بە ئەندازەی كاریگەری بزاوتەكە زەمەنەكەی درێژ دەخایەنێت ‌و زەمەنی تر داگیر دەكات ‌و بەپێی پێگەی قەوارەی زەمینەكەش كار لە شوێنانیتر ‌و كاریگەری بەسەر جوگرافیاگانی تر بەجێدەهێڵێت.
بەگوێرەی ئەمە رووداو ‌و قەوماوە گەورەكانی، وەك ئەوەی یانزەی سیپتەمبەری 2001، سەبارەتە كاریگەریان ‌و هەروا سەبارەت بەوەی لەسەر زەمینی وڵاتێكی گەورەی دونیا ‌و وێرای تایبەتمەندی ‌و ناوچەیی بوونیان، بەڵام ئاسەواری گەورە لە شوێنانیتر دروست دەكەن ‌و هەڵوەستە لە هەمبەریدا زەمەنێكی درێژتر دەخایەنێت.
بەڵام رووشدەدات كە لە مێژوودا هەژانی گەورە لە زەمەن ‌و زەمینێكی فەرامۆشكراوی ئەم دونیایەدا بقەومێت و هی لە ئاستی گەورەتر لە تایبەتمەندێتی ‌و ناوچەیی بوونی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت. هی ئەوە بێت كە جوگرافیای كاریگەرتر ‌و زەمەنی درێژتر لە زەمەنی قەومانەكە خۆی پێیەوە سەرقاڵ بن. راپەڕینی ئاداری 1991 ی خەڵكی كوردستان بە هەموو رووداو ‌و دەركەوتەكانی قەوماوێكی لەو بابەتەیە كە هەر خودی تایبەتمەندییەكانی هی ئەوەن رەهەندێكی دەرەوەی ناوچەی خۆی پێبدرێ ‌و لەناو بزاوتە سیاسییەكاندا، لەناو رابوونی میللەتاندا دەرس ‌و پەندەكانی دەور بكرێتەوە ‌و تەپوتۆزی فەرامۆشكردن لەسەر رێرەوەكەی لاببرێت.
ئاماژەدان بە گشتگیری لەنێو تایبەتمەندێتی راپەڕینی كورداندا بۆ مەیلی نەتەوەیی ‌و شانازی ناسیونالیستی نییە ئەگەرچی بۆ نەتەوەیەكی لێقەومای وەكو كوردستان هەقمانە كە شانازی بكەین ‌و بڵێین. لەم قووڕە ئەم تۆزە گەورەیە، ئەم قەوماوە تایبەتمەندە هەڵساوە. بەڵكو دەرخستنی ڕاستی ‌و ڕەهەندەكانی تایبەتمەندێتی ئەو رابوونە كوردییە بە كۆكەرەوە ‌و رێكخەرەكانی ئەدەبیاتی بزاوتە سیاسییەكانی دونیا ‌و بە ناوەندەكانی تۆژینەوە لە قەوماوەكانی دونیا بێژن ئەم قەومانە گەورەیەی كوردانیش هەس، دەتوانن كەڵڵك لە وردەكاریەكانی وەربگرن ‌و دەتوانن خەسڵەتە سیاسییەكانی بناسنەوە ‌و وەكو مۆدێلێك یان سێكچی مۆدێلێك تۆماری بكەن.
راپەڕینەكە بەپێی هەموو پێوەرەكانی لێكدانەوەی زەمەنی بزاوتە شۆڕشگێرییەكەی كورد لە ئۆڤەرتایمدا قەوماوە. بەپێی جوگرافیاكەشی لەو سەرزەمینە بڵێسەی دا كە تەنانەت هەڵەبجەكەشی دڵی دونیای رانەچڵەكاند. لێ كە دەڵێی هەموو دونیا ‌و دەركەوتەكانی خراونەتە خزمەتییەوە راپەڕین بەم پێیە هەر ڕاپەڕینی راماڵینی داگیركەر نییە بەڵكو راپەڕینیش بوو بە رووی زەمەنی ژاكانی بزووتنەوەی شۆڕشگێریمان ‌و راپەڕینش بوو بە رووی هەلومەرجی فەرامۆشكاری سەرزەمینی كوردستان. ئەمانە زیاتر لە روونكردنەوەی وردەكارییەكانی راپەڕین ‌و دەستنیشانكردنی تایبەتمەندییەكانیدا دەردەكەوێت!

(6)
بیری باو.. كەوتە داو
لە وەختێكدا كوردستان بە ژانی قۆناغێكی تێپەڕدا دەڕوات، رەنگە باسكردن لە بیرۆكەی «بیركردنەوەی باو» وەك تەوەرەیەكی سەرەكی دیاردەی قۆناغێكی تێپەڕین لە كۆرمەڵی كوردستاندا زلكردنی یەك دیاردە بێت لە پێكهاتن ‌و گەشەكردن ‌و تێپەرینی قۆناغەكە ‌و بەو پێیەش ژێر پێنانی رۆڵی دیاردەكانی تر بێت كە بە تێكرایی ئەدگاری قۆناغەكە ‌و وێناكەرەوەی فاكتەرەكانین، زەحمەتە لەناو جەنجاڵی بەریەككەوتنە سیاسیی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و ئابوورییەكانی وڵاتدا بتوانیت بیرۆكەی (جۆری بیركردنەوە) بكەیتە سەروەری هەموو دۆخەكە. بەتایبەتی ئەمە وەك رمبازێنێكی فیكریی دێتە پێش چاو ‌و زەحمەتە پاڵەوان ‌و كارەكتەرەكانی بەریەككەوتنەكانی ئەمڕۆی كوردستان گوێ بۆ رمبازێنی وا شل بكەن كە»رۆڵی مێژویی» ئەوان لەناو درامای سەد ساڵی رابردووی كوردستاندا بچووك بكاتەوە. لەبەرئەوە قسەی ئێمە رووی لە كارەكتەرەكانی نییە كە مەستی ململانێی پاكتاوكردنی حساباتەكانی خۆیانن لەگەڵ یەكتر، بەڵكو رووی لە خوێنەری ئاساییە كە پێكەوە خەم لە داهاتوو بخۆین، با تەنانەت ئەمجارەش وێستگەیەكی دیكەی بەریەككەوتن ببینین كە بەریەككەوتنێكە لە وزەی كورد دەخواو تووشی تەلەف ‌و زیانی بێ پایانی دەكات. ئەم سپیارەیە بەوەش رازییە ئەم وێستگەیە نا وێستگەكانی تر كارێك بكەن زیان لە نیوەی بگێرینەوەو دەوامەكەی سارتەر هەر لە شانۆ ‌و بۆ گەشەی هونەری كوردی نمایش بكرێت. نەك لەسەر زەمینی ژیانی واقیعیمان خۆی چەند پات بكاتەوە.
كاتی خۆی بەهاری 2015، لە دۆخێكی گونجاوتردا هەندێك لە ئەدگارەكانی بیركردنەوەی باوم لە وتارێكدا خستە روو، بەڵام باسەكەم تێر نەكرد، نها دەمەوێ بیرۆكەكە لە چەكمەكە دەربێنم ‌و بە بەڵگە ‌و قەرینەی زیاتر پشت گەرمی بكەم دەزانم لێكدانەوە ‌و گەڵاڵەی بیركردنەوەی هەر یەكێكیان لە دۆخی وەك ئێستا، بەهاری 20-11، لەژێر كاریگەری دۆخی گەرمی رووداوەكاندا دەبێ. ئەوەیان ڕەنگە خەوشێك بێت، بەڵام دەكرێ ئەم خەوشە بەوە ببژێرین كە وەك فاكت لە تاقیگەی بیركردنەوە لە بێدەنگی بدەین ‌و پێسەلماوێكی باشترمان بداتێ كە نزیكایەتییەكی باشتری لەگەڵ واقیع هەبێت. ئیتر بەمجۆرە رەنگە ئەوی ئەم سپیارەیەی پێ رەش دەكەینەوە بە كەڵكی تر بێت لە جاران. بزانم ڕای ئێوە چۆنە؟

(7)
بەهاری بیركردنەوە
ئەمە دوو هەفتەیە هەڤاڵ …… دوو وتاری شێوە بانگەوازی لە كوردستانی نوێدا بڵاو كردەوە دانایەكیشی وا لە چەكمەچەكەی كوردستانی نوێ زیندانییە تا دەسكاری نەكات بەرهەڵدای ناكەین. لە هەر سێكیاندا بانگەوازەكەی بۆ دەستەبژێری سیاسیی ‌و رووناكبیری كوردییە كە داخۆ لەم وەرچەرخانە گەورەیەدا كورد چۆن لەگەڵ دەركەوتەكاندا مامەڵە بكات ‌و ئەولەویاتەكانی چی بن؟ عادەتەن نووسینی بەرپرسەكان لە ئەدەبیاتی حزبدا دەرفەتە بۆ كادیرەكانی حزب ‌و روناكبیرانی بێلایەنیش كە بەهۆی ئەو دەرگایەی بەرپرس بە خواستی خۆی كردویەتییە‌وە هەندێك بیرۆكەی تریش بێننە كایەكەوە. هەم بۆ گفتوگۆ گەرم كردن ‌و هەمیش بۆ چەسپاندنی، مادام سوننەتی ژیان وایە كە دەبێ بیرۆكەی نوێ ململانێ بۆ جێكردنەوەی خۆی بكات. لەم سۆنگەیەوە بەندەش دەمەوێ بیروڕای خۆم لەو پەستێنەدا بڵێم:
1-دۆخەكە خۆی چییە؟ دۆخەكە لە یەكەم دیمەندا زنجیرەیەك راپەڕین، شۆڕش ‌و هەڵسانەوەی جەماوەرییە بۆ ئازادی، دیموكراسی ‌و دادپەروەری كۆمەڵایەتی چ لەنێوان چین ‌و توێژكان ‌و چ لەلایەن نێوەند ‌و كەنارەكانی وڵاتە راپەڕیوەكانەوە.
ئەم دۆخە لە رووخاندنی دیكتاتۆری ‌و ستەمدا لێی باشتر نییە، بەڵام لە جێگیرتنەوەی ئەمەو لە ئەلتەرناتیفدا بێ كێشە نییە ‌و ئایندەكەی نادیارە. دۆخی وا شایانی پشتیوانی ‌و دڵگرمی ‌و هیواخوازییە. كوردایەتی ‌و كوردستانییەكان هەر دەبێ هەڵوێستیان بێت: بەخێرهاتی، ئەی دیموكراسی، چونكە:
-كوردایەتی لە بنچینەدا دیموكراتخوازە ‌و لە رەوتی خەباتیشدا دیكتاتۆری ‌و ستەم گورزی لێ داوە.
-كوردستان سەرتاسەر لەناوجەرگەی ئەم پەرەسەندنە سیاسییانەدایە ‌و دەبێ حیساب بۆ ئەم رەهەندە ‌و حیسابیشی لەسەر بكەین.
دۆخی سروشتی ئەوە بوو كوردستانییەكان زوو بە زوویی خۆشخهاتی لەم وەرگۆڕانە بكەن، لە روانگەی ئەو دوو بنەمایەی سەرەوە» دیموكراسی كوردایەتی ‌و كوردستانێتی سەرتاسەری)، بەڵام تەیفێك لە كوردستانییەكان بە سێرچی گۆگڵ ‌و بەرنامەی وەرگێڕانی كۆمپوتەری تەرجەمەیەكی حەرفی ئەم وەرگۆڕانە گەورەیەیان كرد ‌و بەشێوەیەكی میكانیكی ویستیان وردكاری ‌و حەیسیاتەكانی بەسەر كوردستاندا جێبەجێ بكەن. لەجێی ئەوەی ئەوی روویداوە ناوی (بەهاری عەرەبی) وەرگرت ببێتە ئەنگێزەی ئیلهامبەخش.

(8)
گەشتێك لە بەغداد لەگەڵ عەجمی
لەسەر زەمینی واقیع مەسەلەكە بەو شێوەیە ناخۆش ‌و دژوار نییە، وەك میدیاكان وێنای دەكەن. بەغدا وردە وردە خەریكە هیۆر دەبێتەوە. لە هەندێك شوێندا بەشی ئەوە هاتۆتە كایەوە پیاسەیەكی ئێواران بكەیت. بەڵام وەرە ئەمە لە CNN ‌و كۆنگریسمانەكان بگەیەنە. بەڕاستی جەنەراڵەكانی سوپای ئەمەریكا كە زیانمەندی یەكەمی رووبەرووبوونەوەی تیرۆرن. ورەیان بەرزترە لە ئەفەنەدییەكانی واشنتۆن ‌و وزەی بەرەنگاریان لەو قرچەی گەرمای بەغدایە زۆرترە لە وزەی بەكارنەبراوی سەرچەورەكانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا. ئەوانەی ئەگەرچی لەگەڵ خانم رایس كار دەكەن، بەڵام هێشتا بە لای كۆڵن پوڵدا دایدەشكێنن.
پرۆفیسۆر فوئاد عەجمی ‌و هەڵسوڕاوی سیاسیی ئینتیفاز قەنبەر ‌و بەندە ئەم واقیعەمان لە گەشتێكی مەیدانیدا بۆ دەركەوت كە لەگەڵ یەكەیەكی سەربازی ئەمەریكادا بۆ هەندێك شوێنی بەغدادا كردمان. بەتایبەتی ناوجەرگەی شوێنی ناڕەزایی لە بوونی ئەمەریكا لە بەغدا، شەقامی حەیفا ‌و گەڕەكی (سەددامیەی كەرخ) هەمیشە وا بووە. ئارەزوو بۆ ژیانی مەدەنی ‌و نرخدانان بۆ گەیشتن بە كۆمەڵێكی ئارام ‌و ئاسایی كێرفی بەرزترە لای سەربازەكان تا لای ئەفەندییەكان. لەوە دەچێ پێشمەرگە قەدری پیاسەی ئێواران بزانێت تا ئەو كەسە سیڤیلەی ماشێنی ژیانی رۆتین فلتەری سەرسامی ‌و خورپەی لە دڵ ‌و چاوی دەرهێناوە.
ژەنەراڵ ئۆردینۆ سەركردەی فرقەی «بلاك جاك» ‌و جێگری ژەنەراڵ پاتریۆس لە عیراقدا بەو گیانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەركەوتەكانی تازەی پایتەختی دووبەشكراوی عیراقدا دەكرد، گیانی بایەخی ئاشتی ‌و ئارامی كە دەرفەت بۆ بیركردنەوە دەرەخسێنێ و وا دەكات مرۆڤ بتوانێ لە جەنگی بەرژەوەندی ‌و بیروباوەڕەكاندا جێ بۆ بیروباوەڕی خۆی بكاتەوە. لەبەر ئەوە بەتین و تاوی سەربازییەوە هەوڵیدەدا، دوای چەند رۆژ لە پاكتاوكردنی شانەكانی تیرۆر لە سەدامییەی كەرخ، لە دانیشتوانە سونییەكان بگەیەنێت ئەو ‌و سوپاكەی دەیانەوێ خزمەتگوزاری بگەیەننە ناوچەكەیان. دەیویست بڵێ دوای لێدانی تیرۆر ئیتر دەمانەوێت خزمەت بكەین. تەواو وەكو ئەو كاتەی تازە ئەمەریكا سەدامی رووخاند ‌و دەیویست بە عیراقییەكان بڵێت لە سەدامم داوە، ئەمما دەمەوێ خزمەتی هاووڵاتیانی «دەوڵەتە»كەی بكەم. لەبەر ئەوە رووم كردە پرۆفیسۆر عەجمی كە بە تەنیشتمەوە، لەناو تانكێكی ئەمەریكیدا بە كڵاوێكی پۆڵاینی سەبازییەوە قیت دانیشتبوو ‌و شێوەی ئەرنست هەمەنگوایی دەهێنایەوە یاد، گوتم پرۆفیسۆر ناوی « راپۆرتەكەی خۆم دەنێم: «پاشماوەكانی رزگاركردنێك». بە عەرەبی گوتم ناوی دەنێم (بقایا تحریر) چونكە لێرەدا هەموو ئەو ئەدگارانە هەن كە لە سەرەتای رزگاركردنی عیراقدا بینرا: سوپایەك دێت دەیەوێ خزمەت بە دانیشتوان بكات، منداڵگەلێك دەوروخولی سەربازەكان دەدەن تا دیاری لێوەربگرن.
گەورەكان دێن داوای كار ‌و خزمەت ‌و پرۆژە دەكەن.

(9)
هەڵوێست چۆن بێت؟
گەلێك جار لەناو ئەو هەموو دەركەوت و رووداوە سیاسییانەی دەقەومێ پرسیاری ئەوە دێتەپێشەوە كەئێمە چۆن هەڵوێست وەربگرین؟ هەڵوێست نەك بەمانای مۆراڵییەكەی، بەڵكو بەمانا سیاسییەكەی، واتا بتوانین بڕیار وەربگرین و ئەم بڕیارەش بخەینە واری جێبەجێكردنەوە، هەموو هەڵسوڕاوو كادیرێكی سیاسی لەمرۆی ژیانی سیاسیاندا لەچەندین ژێدەری جیاوازە زانیاری، بیروبۆچوون و كۆمەڵێك باسوخواسی هەمەچەشنی پێدەگات، مێشك و چاوو هەستەكانی ئینسان وەك هەر دامەزراوەیەكی گەورەی بەرهەمهێن لەكۆمەڵدا مەدخەلاتی جۆراوجۆر دێتە ناوییەوە. دوای تاوتوێكردن و رەتبوون بەپرۆسەی وەرگۆڕاندا مەخرەجاتی جۆراوجۆری لێدێتە دەرەوە، مەدخەلاتی بریتین لە هەواڵ و زانیاری و بیروبۆچوونی جیاجیا و مەخرەجاتەكانیش هەڵبەت بریتین لە هەڵوێست وەرگرتن و بڕیاردان لەسەر رەچاوكردنی سیاسەت و كردارێكی دیاریكراو لە قازانجی ئەو هەڵسوراوە و ئامانجە دیاریكراوەكانی دەكات.
جاران، وەختێك كەحزبایەتی سیستمێكی فیكری و ئایدیۆلۆژی و مەنزومەیەكی پتەوی باوەڕی لەپشتەوە بوو، واتە وەختێك كەهێشتا گۆڕانە گەورەكانی چوون و رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات و نەمانی كەلتووری بەلشەفی حزبایەتی دەهاتنە نێو مەنزومەی فیكری و باوەڕی هەڵسوڕاوە حزبییەكانەوە، زۆری لەیەك سەرچاوەوە بوون كەئەویش مەرجەعە فیكری و سیاسییە حزبییەكە بوو، بۆیە ناسینەوەی مەخرەجاتەكان (هاتووە دەرەكان) لەم چوارچێوەیەدا.

(10)
حزبایەتی
یەكێك لە گرفتەكانی نووسین لەسەر پرسی حزب و حزبایەتی لە كوردستان، بە پرسی نووسین لەسەر رەوشی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیشەوە، جیاوازینەكردنە لەنێوان (هەڵوێست) لەحزب و (شیكردنەوە)ی رەوتی كار و هەڵسوڕانی ئەو حزبە، بەمانایەكیتر جیاوازی نەكردنە لەنێوان لایەنگیری و دۆستایەتی یان تەنانەت ئەندامێتی لەحزب لەلایەك لەگەڵ شیكردنەوەی فاكتەرەكانی كار لەجوڵانەوە یان متبوونی حزب، پێشكەوتنی یان پاشەكشەكردنی دەكەن، حزبێكی وەكو یەكێتی ئەمڕۆ زیاتر لەهەر كاتێكی تر پێویستی بەوەیە سیاسەتكارانی، خوێنەوارەكانی ناو ریزەكانی و نوخبەی لایەنگیریش لەناوەندی سیاسی و رووناكبیری كوردستاندا لەڕێی شیكردنەوەی رەوتی كاركردن و میكانیزەمەكانی وەرگرتنی بڕیاری سیاسی و ئاستی جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە لەسەر زەمینەی واقیع یارمەتی بدەن تاچاكتر ئەو حاڵەتانە دەستنیشان بكات كەكار لەو كار ‌و كردەوانەی دەكەن.
لە بنچینەدا شیكردنەوەی دیاردە كۆمەڵایەتییە سیاسییەكانی وەكو حزب، رێكخراو یان هەر بەرەو گردبوونەوەیەكی سیاسی سەرەتایەكی دروستن بۆ وەرگرتنی هەڵوێستی ئەرێنی و نەرێنی.