لەسەر ئاستی ناوخۆیی كوردستان هیچ پێشڤەچوونێك بەدیی ناكرێت، حزبەكان بە حەق ‌و ناحەقەوە سازش لەسەر هیچ بەرژەوەندییەكی حزبی ناكەن بۆ بەرژەوەندییە نیشتمانی‌و نەتەوەییەكان‌و سەروەركردنی یاسا. ئەو هەشت مانگەی تەمەنی پەرلەمان كە درێژكراوەتەوە، ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی كە دوای ئەو وادەیە هەڵبژاردن بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان دەكرێت، بۆیە پێدەچێت لەئێستاوە حزبەكان «بێ هەڵاوێركردن» بەرە بەرە تای هەڵبژاردن گرتبێتنی ‌و پێیان وابێت هەر سازشێك لەسەر بەرژەوەندییە حزبییەكانیان «كە بەلای خۆیانەوە بنەما سەرەكییەكانە»، زیان بە ژمارەی دەنگەكانیان دەگەیەنێت‌و كورسییەكانیان كەم دەكاتەوە.
هەرچی عیراقیشە، وێڕای شاگەشكەبوونی بە سەركەوتنە سەربازییەكانی كە بە پشتیوانیی نێودەوڵەتی ‌و ئیقلیمی بەدەستیهێناوە، لەلایەكەوە بەجۆرێك لە جۆرەكان تووشی باغربوون هاتووە كە دەیەوێت تا دواچۆڕی زەلیلكردنی گەلی كوردستان خۆی نەدات بەدەستەوە بۆ هیچ دانوستاندنێك، لەلایەكی دیكەوە حەیدەر عەبادیش چاوی لە هەڵبژاردنەكەی ئایاری 2018 یەو دەیەوێت ئەم سەركەشی ‌و پێداگرییە لەسەر بڕیارەكانی خۆی وەك كەرەستەیەكی بانگەشەی پێشوەختەی هەڵبژاردن بە ركابەرەكانی لە ماڵی شیعەدا بفرۆشێتەوە.
لەسەر ئاستی ئیقلیمی ‌و نێودەوڵەتیش كە رەهەندی ئەم دوانەیان زۆر خاڵی كۆك‌و ناكۆك لەخۆ دەگرێت، ئاگری جەنگێكی ماڵوێرانكەر لە ئاسۆدا بەدیی دەكرێت كە ئەگەری هەیە هەڵگیرسێنەرە سەرەكییەكانی جەنگەكە خۆیان دەست نەخەنە سەر پەلەپیتكەی تفەنگەكان، بەڵكو جەنگەكە بە لەبری «وەكالەت» بە وڵاتانی هەرزە وەكیل بەڕێوەبەرن‌و دواتر هەڵگیرسێنەرە سەرەكییەكان ببنەوە ریش سپی چارەسەركردن‌و كوژاندنەوەی جەنگەكە بەو مەرجەی هەریەكەیان بتوانن سنووری بەرژەوەندییەكانی خۆیانی تێدا فراوانتر بكەن بە رەچاوكردنی ئەو بەرەیەی لە جەنگە ئیقلیمییەكەدا سەركەوتوو یان بابڵێین براوە دەبێت.
-1-
تای هەڵبژرادن ‌و بانگەشەیەكی پێشوەختە
لە 19/8/2015وە گێرمەو كێشەی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان رۆژبە ڕۆژ گەرمتر دەبێت، بەجۆرێك دوا هەوڵەكانی چارەسەر بە كۆبوونەوە پێنج قۆڵییەكانی نێوان لایەنە سەرەكییەكانی كوردستان سپێردران ‌و ئەویش لە 12/10/2015دا نەك بەبێ هیچ ئەنجامێك كۆتایی هات، بەڵكو پرۆسەی سیاسیی ‌و حوكمڕانیشی لە كوردستاندا نیمچە ئفلیج كرد.
لەو رۆژەوە تا نووسینی ئەم بابەتە ئەگەرچی كۆبوونەوەی دوو قۆڵی ‌و سێ قۆڵیی لێرەو لەوێ لەنێوان ئەم پێنج لایەنەدا كراوە، بەڵام «جگە لە بۆنە كۆمەڵایەتی ‌و پرسەكان»، هیچ بۆنەیەكی سیاسیی نەیتوانیووە ئەو پێنج لایەنە پێكەوە كۆبكاتەوە.
هەرچی پارتی دیموكراتی كوردستانە خۆی بە شەریك ‌و هاوبەشی پرۆسەی سیاسی نەبینییوەو لەماوەی دووساڵی رابردوودا نەك ئامادە نەبووە بە فەرمی دان بە هەڵەی بەزۆر هێشتنەوەی سەرۆكەكەیدا بنێت، بەڵكو هەمیشە خۆیان بە وەستاو ئەوانی دیكەیان بە شاگرد تەماشا كردووە‌و واشیان لەقەڵەمداوە كە دۆخی كوردستان بەبێ مانەوەی بەڕێز بارزانی لە پۆستی «سەرۆكی هەرێم»دا بەرەو هەرەس ‌و داڕمان دەچێت، بەڵام بینیمان بەڕێز بارزانی لەو پۆستەش رۆیشت ‌و كوردستان هەر وەكو خۆی مایەوەو بگرە ئەوەی كە تێكچووە ئەو باڵانسەیە كە لەماوەی مانەوەی ئەودابوو دوور لە رێكەوتنێكی سیاسیی هەمەلایەنە‌و ئەمەی ئێستا دەرەنجامی ئەو دۆخەیە كە لایەنەكان هیچ متمانەیەك لەنێوانیاندا دروست نەبۆتەوە.
پارتی وای دەبینێت كە مادام پاش چەند مانگێكی دیكە هەڵبژاردنە، داننان بە‌و هەڵەیەدا یان سازشكردن لەسەر بەشێك لە مەیلە حزبییەكانی كاریگەریی لەسەر رێژەی دەنگ ‌و ژمارەی كورسییەكانی لە خولی ئایندەی پەرلەماندا دەبێت.
هەرچی بزووتنەوەی گۆڕانیشە، بە رەچاوكردنی نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی خولی نوێی پەرلەمان نایەوێت دان بەوەدا بنێت كە بەشێكی زۆر لەو داواكارییانەی كە هەیبوو جێبەجێ بوون هەر لە:
*بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان.
*لابردنی مەرجی نەگەڕانەوەی بەڕێز سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان.
*گەڕانەوەی وەزیرەكانی گۆڕان.
*دەستلەكاركێشانەوەی بەڕێز مەسعود بارزانی ‌و دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی.
*نەرمیی نواندنی پارتی بۆ دەستبردن بۆ هەمواركردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم ‌و دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم ‌و گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی.
راستە ئەمانە پێویستیان بە شاباش‌و پیاهەڵدان نییە، بەڵام بەراورد بەوەی پارتی لەو هەموو عینادییەی ساڵی 2015 ملی بەو بابەتە هەستیارانە «بەتێڕوانینی پارتی» داوە، دەشێت بزووتنەوەی گۆڕانیش بە تەنها بیری لای «رێژەی دەنگ ‌و ژمارەی كورسییەكان»ی هەڵبژاردنی داهاتووی نەبێت ‌و سەرۆكی پەرلەمان ‌و وەزیرەكانیان بگەڕێنەوەو ئەوەی لە رێی میدیاكان ‌و كۆبوونەوەكانیانەوە لەگەڵ لایەنە هاودەنگ‌و ركابەرەكانیاندا تەرحی دەكەن، لە ناو خودی دامەزراوەكانەوە هەوڵی جێبەجێكردنی ئەو بابەتە «مەترەحانە» بدەن، چونكە ئەو ماوەیەی كە ماوە نە كەمەو نە زۆریشە، زۆرە بۆ چەسپاندنی زۆر بڕگەو مادە لەهەمواركردنەوەدا‌و كەمیشە بەراورد بەو هەموو تەحەدییە عیراقی ‌و ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەی كە رووبەڕووی كوردستان بوونەتەوە.
-2-
شوێنێك بۆ نیشتنەوەی عەبادی
وەك لە سەرەتاوە ئاماژەم پێكردووە، دۆخی ناوخۆیی هەرێم لە دوای ریفراندۆم ‌و ئەو پاڵپشتییە ئیقلیمی ‌و نێودەوڵەتییانەی بوونە مایەی هەندێك سەركەوتنی عەسكەریی ‌و مەیدانیی بۆ عەبادی ‌و حكومەتەكەی ‌و ناتەبایی ‌و پەرتیی ناوماڵی كوردیش لە خۆیدا دەرفەتێكی زێڕینی بۆ عەبادی ‌و هەموو ئەوانەش رەخساندووە كە لە 2003وە دانە جیڕەیانە لەو دەستكەوتانەی كورد كە لە دەستووردا چەسپێندراون تا زۆرترین سزای سیاسیی ‌و ئابووریی بەسەر كوردستاندا بسەپێنن، «كە بیركردنەوە‌و باغربوونی ئەم دواییەی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستانیش بۆخۆی یەكێكە لە فاكتەرەكانی رەخساندنی ئەو دەرفەتە»، بەڵام دۆخەكە بەگشتی حەیدەر عەبادی-ی بە جۆرێك باغر كردووەو بەجۆرێك فڕیووە، شوێنێك شك نابات كە لێی بنیشێتەوە. هەمان ئەو هەڵە ‌و بەرزفڕینە هەڵەیەو ئەو گوێنەدانە بە نەیارانی ریفراندۆم لەناوەوەو عیراق ‌و ئیقلیم ‌و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە سەرکردایەتیی سیاسیی كوردستان و بەتایبەتی سەرۆكی پارتی بەرلە ریفراندۆم تێیكەوتن، ئێستا عەبادی ‌و هاوئاوازەكانی كەوتوونەتە هەمان هەڵەی باغربوون و گوێ نەگرتنەوە، بۆیە عەبادی بەم بەرز فڕینە نەك نەیتوانیووە ماڵی شیعە لەسەر سیاسەتەكانی خۆی قایل بكات، بەڵكو بەو پێیەی ئەوانیش هەڵبژاردنیان لەپێشە، لەئێستاوە مقۆمقۆ كەوتۆتە ناو ماڵی شیعەكانەوە ‌و راستەوخۆ پێی دەڵێن ئەو «سەركەوتنانە» دەستكەوتی تۆ نین ‌و لەلایەن وڵاتانی ئیقلیمی ‌و زلهێزە نێودەوڵەتییەكانەوە لەسەر سینییەكی زێڕین پێشكەشت كراوە، دیارترین دەنگی ناڕەزاییش وەك تای پێشوەختەی هەڵبژاردن لەلایەن رەوتی سەدرو رابەری رەوتەكەوە سەریهەڵدا كاتێك رۆژی هەینیی رابردوو داوای دووبارە «خۆپیشاندانی ملیۆنی»ی لە لایەنگران ‌و شوێنكەوتووانی كرد، دیارە كاریگەریی رەوتی سەدر ئەگەر لەسەر ئاستی عیراقیش زۆرینەی رەها نەبێت، ئەوا لەسەر ئاستی بەغدای پایتەخت دەتوانێت كێشەو بێشەی زۆر بۆ حكومەتەكەی عەبادی ‌و هەر حكومەتێكی دیكە دروست بكات، وەك یەكەم هەنگاوی كردارەكیش هێزە چەكدارەكانی سەربەو رەوتە «سرایا السلام» كە لەچوارچێوەی هێزەكانی حەشدی شەعبیدان، لە زۆربەی ناوچەكان ‌و بەتایبەتیش «ناوچە جێناكۆكەكان» كشانەوە.
بەر لەوەی بكەوێ‌و باڵی بشكێ، دەبێت عەبادیش گوێ لەو دەنگانە بگرێت كە هانی دەدەن بۆ دانوستان‌و رێكەوتن لەگەڵ هەرێم، بەتایبەتی «ئەمریكا، بریتانیا، فەرەنسا‌و تا رادەیەك ئێرانیش»، ئەگەرنا دواجار وەك سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان ئەوانیش دەدۆڕێنێت ‌و ركابەرەكانیشی لەناو ماڵی شیعەدا نەك باڵە شكاوەكەی بۆ تیمارناكەن، بەڵكو ملیشی دەشكێنن.
-3-
موشەكەكەی ریاز‌و ئەگەری جەنگ
دوو رۆژی رابردوو، دوو رووداوی نوێ هاتنە ئاراوە، یەكێكیان مووشەكەكەی كە ئاراستەی ریازی پایتەختی سعودیە كرا، ئەوی دیكەشیان بۆ دووەمجار راگەیاندنی گرتنەوەی ئالبوكەمال بوو لەلایەن حەشد ‌و حزبوڵڵا‌و سوپای ئەسەدەوە.
ناچمەوە ناو وردەكاریی هیچ كام لەو دوو رووداوە، بەڵام ئەوەی ئاماژەی تێدایە بۆ نزیكبوونەوەی جەنگ، بەیاننامەو هەڵوێستە راگەیەندراوەكەی كۆمكاری عەرەبییە كە بەئاشكرا پەنجەی تۆمەتی ئاراستەی ئێران كرد‌و لەولاشەوە حزبوڵڵای لوبنانی وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی ناساند.
دیارە سیاسەتی دەوڵەتە خۆرهەڵاتییەكان ‌و سیاسییەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی رەهەندێكی دووفاقییانە هەیە، ساڵی 2006 كۆمكاری عەرەبی ‌و وڵاتانی عەرەبی، بەهۆی شەڕەكەی حزبوڵڵا‌و ئیسرائیلەوە، حزبوڵڵایان كردە رابەری رزگاریی هەردوو نەتەوەی عەرەبی ‌و ئیسلامی، بەڵام ئەمڕۆ كە بەری ئەو سیاسەت‌و پێناسە هەڵەیەی خۆیان دەچننەوە‌و ئاكامەكەی دەبینن، دێن ‌و هەمان حزب بە رێكخراوێكی تیرۆریست وەسفدەكەن.
بۆیە رووداوی موشەكەكەی ریاز‌و چوونە دەرەوەی عەلی عەبدوڵڵا ساڵحی سەرۆكی پێشووی یەمەن لە هاوپەیمانێتیی حوسییەكان‌و هەڵوێستە توندەكانی شەوی رابردووی كۆمكاری عەرەبی، ئاماژەی روونن كە جەنگێكی شیعەو سوننە گەڵاڵە بووەو تەقاندنی یەكەم فیشەكی ماوە، كە بیانەوێت ‌و نەیانەوێت شەڕەكە شەڕی دوو زلهێزەكە «ئەمریكا ‌و روسیا»یە بۆ كردنەوەی شوێنپێی نوێ لە ناوچەكەو ساغكردنەوەی بەرهەمە چەكسازییە نوێیەكانیان، بەڵام كاراكتەرە ئاشكراكانی جەنگەكە حزبوڵڵا‌و سوریا‌و بەشێك لە عیراق دەبێت بەسەرۆكایەتیی ئێران، لەگەڵ وڵاتانی دیكەی عەرەبی بە سەرۆكایەتیی سعودیە، كە بێگومان دەستكەوتەكانی ئەو جەنگەش دواجار یان ئەمریكا یاخود روسیا دەیچننەوە، یان هەردووكیان‌و بەشەڕ هاتووەكانیش تۆپە جاوەكە قەرزار دەبن.