ئەم دوو وتارە لەدوو كاتی جیاواز نووسراون و بڵاوكراونەتەوە، یەكێكیان لە (10/2/2013) و ئەویتریان لە (10/2/2015). بۆ یادی مورافەعەكەی مام كە هەموو تەمەنی مورافەعە بوو لەسەر كوردو كەركوك و كوردستان، بڵاوی دەكەینەوە.
مورافەعە لەسەر كەركوك، مورافەعەیە لەسەر سنووری كوردستان
رۆژی مورافەعەكەی مام جەلال رۆژێكی گرنگە، وێستگەیەكی چۆنایەتیشە لەچەندین وێستگەی خەباتی مام لەڕێی كوردستانێتی كەركوك و دیاریكردنی سنووری كوردستانی جنوبی و پێشینەی پێكهاتنی دەوڵەتی عیراق لەسەدەی بیستەمدا.
ئەم مورافەعەیە هی پارێزەرو سەركردەیەكە بایەخی بەڵگەو حوجەی مێژوویی بۆ چارەسەری پرسی مێژوویی دەخاتە بواری پراكتیكەوە.
ساڵی 1926 باشووری كوردستان (ویلایەتی موسڵ – كوردستانی جنوبی) بەچەند مەرجی دابینكردنی مافەكانی گەلی كوردستان دەلكێنرێت بەعیراقەوە. ئەم لكاندنە ئەو كاتە شەرعییەتی عوسبەتولئومەم وەردەگرێت كە پادشایی عیراق و مەنداتی ئینگلیز بەڵێندەدەن مافی كورد لەعیراقدا زامن بكرێت. كە دوایی ئەو مافە نەدرا عیراق شەرعییەتێكی هەشتا ساڵەی ژێر پرسیارەو بەم نیگەرانییەوە مێژووییەكی رەش و خوێناوی بەڕێكرد تا حوكمڕانییەكەی لە 9ی نیسانی 2003 دا داری لەسەر بەردی نەما.
عیراقی رۆژگاری مورافەعەكە ( 9ی شوباتی 2004) چانسێكی تر بوو كە بۆ كوردو عەرەب هەڵكەوت تا سەرلەنوێ‌ عیراق وا دابمەزرێننەوە هەڵەكانی رابردوو دووبارە نەكاتەوەو عیراقێك بێت كوردستان وەك خۆی بەناسنامەی كوردستانیی و سنووریی حەڵاڵی خۆیەوە بناسێنێت، لەسەر ئەو بنچینەیە مام جەلال داوایكرد بەگوێرەی نەخشەی مێژوو، بەڵگەكانی دەرودراوسێ و نووسراوە بەئیعتیبارەكانی مێژوونووس و گەڕیدەكان و تۆماری نێودەوڵەتی ئەم عیراقە رێكبخرێتەوە بەجۆرێك جوگرافیای رەسمی و مێژووی راستەقینە ئاشتبكرێنەوە، فیدراڵی و یەكێتییەكی ئارەزوومەندانە پێك بێت كە نەخشەرێی ئاساییكردنەوەی رەوشی كەركوك و ناوچە تەعبیركراوەكان لەگەڵدا هاوپێچ بێت.
عیراقی دەستووری بە خۆیی و سنوورو دەستوورییەوە رێك ئەو عیراقەیە كە پارێزەرەكەی كورد لەڕۆژی مورافەعەكەدا بانگەوازی بۆ كرد (عیراقێكی فیدرالی كە ماددەی 140 سنوورەكانی رەنگڕێژ بكات)، ئەو عیراقە دەتوانێ لەسەر زەمینەی واقیعیش پێك بێت ئەگەر میراتگرەكانی ئەمڕۆی میراتگری دووپاتكردنەوەی هەڵەكانی نەبن.
مێژووی مام جەلال لە بزووتنەوەی كوردایەتی و دیموكراتیدا، لەگەڵ ئەو داخوازییانەی لەڕۆژی مورافەعەكەدا خرانەڕوو چەندین وێستگەی پرشنگداری خەبات بۆ رەوایی كوردستانێتی كەركوكی تێدایە.
لەو وێستگانەش دەشێ‌ ناوی كتێبە مورافەعەیەكی باس بكەین كە كتێبی (أغدو ديمقراطي و حرمان شعب حتي من حق الحلم)ە و ساڵی 1987 چاپكراوە.
ئەو كتێبە مورافەعەیەكە لەچیاكانی كوردستانەوە، بەزمانی شۆڕشگێڕیی و پاڵپشت بە بەڵگەو ئاماژە مێژووییەكان لەسەر مەسەلەی كوردستان و شێوەی لكاندنی بەعیراق و شێوەی چارەسەر كردنی پرسەكەی لەسەر بنچینەی مافی چارەنووس. وێستگەیەكی تریش ناساندنی هاواری كەركوك بوو بەكۆڕو كۆمەڵی نێودەوڵەتی و بەنەتەوە یەكگرتووەكان و زلهێزەكانیش لەهەموو سەفەرێكی دیپلۆماسی مام بۆ پایتەختەكانی بڕیار بەدەست.
وێستگەیەكی تر وێستگەی كۆبوونەوەی فراوان و دەوری و ساڵانەی سەرۆك مام جەلال بوو لەیادی رزگاركردنی كەركوكدا كە لەو كۆبوونەوانەدا كتێب و ئاماژەو بەڵگەی كوردستانێتی كەركوكی وەك راستی مێژوو دەهێنایەوەو نەوەیەكی زیندووی خەڵكی كوردستانی بەم تێڕوانینانە گۆشدەكرد كە ئەگەر رۆژی عیراقی دیموكرات و ئازاد هات چۆن مورافەعە ئاساكەی خۆی داكۆكی لەخەڵك و خاكی كوردستان بكەن.
رۆژی مورافەعە مێژووییەكە رۆژێكی گەورەیە، رۆژێكە لە دیرۆكێكی دوورو درێژی خەباتی سیاسیی دیپلۆماسیی، رۆشنبیریی، بەڵگەنامەیی و نووسراو و نەخشەكێشان و نەخشە نیشاندانی مام جەلال كە لەهەموو ئاستەكاندا كردوویەتی. وەكو خۆی لەهێنانەوەی نموونەی زمانەوانە عەرەبییەكەدا باسی دەكرد (وفي قلبي شي‌ء و من حتى) هەمیشە دەیگوت (وفي قلبي شي‌ء و من كركوك) 
ئەمڕۆ یادكردنەوەی رۆژی مورافەعەكە ئیلهامبەخشە بۆ بەردەوامی خەبات لەڕێی كوردستانێتی كەركوك و رێكخستنەوەی عیراق بەجۆرێك شوێنی كوردستانی راستەقینەو مێژوویی تێدا ببێتەوە بێ گوێدانە بەربەستەكانی ئەمڕۆ، وەگەر نا گەلی كوردستان تەنها ئەوكاتە (دوا رۆژی) دیموكراتی بەدیموكراسی دەزانێت كە مافی خەونی فێنككەرەوەی دڵی تێدا رەچاوكرا بێت هەروەكو مام لە كتێبی (أغدو ديمقراطي )دا ئاماژەی پێداوە.
رۆژی مورافەعەكە، رۆژی هیوای زوو گەڕانەوەی خاوەنی مورافەعەكەشە تا درێژە بە مورافەعەكەی بدات و (حتی‌) كەركوك لەباوەشی راستی مێژوویی و سنووری راستەقینەی خۆی، كوردستانی جنوبی، دەگیرسێتەوە.
كوردستانی نوێ رۆژی (10/2/2013)
مورافەعەی مام، مژدەی مام
بیرەوەریی یانزە ساڵەی مورافەعەكەی سەرۆك مام جەلال لەسەر سنووری كوردستانی جنوبی كە حەمرینەو كەركوكیش ناوجەرگەیەتی، لە بەراوردێكدا دەكەینەوە كە تا دێ مژدەی خۆشتر لەسەر تەندروستیی مام دەبیستین.
ئومێدمانە مژدەكە وا مەزن بێت، كە پارێزەرەكەی كوردایەتی دەرەقەتی سەد مورافەعەی تر بێت، مادام هێشتا ئەركەكانی كوردایەتی تا دوا پلەی مافی چارەنووسی، ماویەتی.
مورافەعەكەی سەرۆك مام جەلال لەئەنجومەنی حوكم، لەبەغدا، وێستگەیەكی زۆر گرنگە لەچەندین وێستگەی تەقەلاكانی بەڕێزیان بۆ كەركوك، ئەو تەقەلایانەی بەباڵای تەمەنی خەباتی سیاسیی خۆی‌و ئینجا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە، بەڵام لەدوای ڕاپەڕینی 1991-ەوە شێوەیەكی چۆنایەتی بەخۆیەوە بینی. سەبارەت بەدەستڕاگەیشتنی كوردایەتی بەخەباتی مەدەنی‌و ئیعلامیی‌و ڕۆشنبیریی‌و سیاسیی، لەوێستگەی وادا مام جەلال هەموو یادێكی ڕزگاركردنی كەركوكی لەڕاپەڕینی 1991، دەكردە بۆنەیەك بۆ وەبیرهێنانەوەی ڕاستییە مێژوویی، سیاسی‌و قانوونییەكانی مەسەلەی كەركوك لەڕێی سەرچاوە ڕەسەنەكانی گەریدەی بیانی، كە بەكوردستان‌و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گەڕاون، لەڕێی بەڵگەنامەو سەرژمێرییە ڕەسمییەكانی دەوڵەتی عوسمانلی‌و نێردەكانی عوسبەتەلئومەم‌و دیكۆمێنتەكانی مەملەكەتی عیراق‌و عیراقی جمهوری، لەپێناو وەبیرهێنانەوەی دروست‌و شایانی داخوازی كوردستانیان بۆ گێڕانەوەی كەركوكی كوردستانیی بەجۆرێك ئەم نەخشەو بەڵگەو ئاماژانە ساڵ بەساڵ لە جانتاو چەكمەجەو سەرمێزی مام جەلال تا دەهات زیاترو زیاتر دەبوون، بوونە دۆسێیەكی دەوڵەمەندی ڕەوایی‌و ڕەوانیی لەسەر سنووری مێژوویی كوردستانی جنوبی (ویلایەتی موسڵ) كە هەرگیز بەشێك نەبووە لەعیراقی عەرەبی، ناوەرۆكی دۆسێیەكە ئەوەبوو تاوەكو زوڵم‌و زۆری زیاتر لە هەشتا ساڵەی دەوڵەتی عیراق لە دژی گەلی كوردستان كۆتایی پێ بێت، گەرەكە مافی چارەی خۆنووسین بۆ ئەم گەلە لەسەر خاكی خۆی بسەلمێنرێت‌و سەرپشك بكرێت لە یەكێتییەكی ئارەزوومەندانەی یەكسان‌و كەمەندكێشدا بژێت، كە خەڵكی كوردستان لەسەر خاكی باووباپیرانی بە كەركوكیشەوە، سەروەرو سەرفراز بكات.
ئەم تەقەلایانە لەو ساڵانەدا ژەنەراڵ پرۆڤە بوون بۆ ڕۆژی ڕزگاریی عیراق لەدەستی ڕژێمی دیكتاتۆری بەعس‌و هاتنەكایەی هەلومەرجێكی دیموكرات‌و لەبار تا مام و پارێزەرەكەی كوردایەتی، ئەمجارە لەجێی مەنتیقی هێزی شۆڤێنییەكان، هێزی مەنتیق‌و پێ سەلماندن‌و بەڵگە هێنانەوە بكاتە جەوهەری سیاسەتكردن لەعیراق. ئەوەبوو مورافەعە مێژووییەكە سەرەتایەكی چۆنایەتی بوو بۆ عیراقێكی نوێ كە ڕێی ئاوەدانی بۆ سیاسەت‌و یاساو مێژوو بكاتەوە لەجێی ڕێگای هەڵدێری كیمیاباران‌و ئەنفال‌و تەعریب‌و تەرحیل، كە قەت چۆكیان بە كوردو كوردستان نەداوە.
مورافەعەكەی مام داوای ماف نەبوو لەبرا گەورەكانی جاران، بەڵكو مورافەعەی پێ سەلماندن بوو لەبەردەم هاوبەشەكانی تردا كە سەرەنجام دوای كەمتر لە مانگێك شێوەی دەوڵەتی عیراقی نوێ لەقانونی ئیدارەی دەوڵەت بەعیراقی فیدرالی‌و یەكسان دیاریكراو نەخشەی چارەسەری مەسەلەی كەركوك‌و كێشەی سنووری كوردستانی فیدرال لەماددەی 58، پاشان لەدەستووری عیراقیشدا، لە نەخشەڕێی ماددەی 140دا، جێی خۆی گرت.
ئەمڕۆ كە یانزە ساڵ بەسەر ئەو مورافەعەیە تێدەپەڕێت كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان هەمیشە كۆششەكانی مامی خۆیانیان لەبیرە بۆ كوردستانێتی كەركوك هەر لە ڕۆژگاری دێرینی خەباتەوە تا وێستگەی مورافەعەكەو تا دوا وێستگەی كە پێش نەخۆشكەوتنی بەڕێزیان پڕۆژە یاسای دەستكاری سنووری پارێزگاكانی ناردە ئەنجومەنی نوێنەران، بەداخەوە پشووی جەنگاوەرانەی مام بەهۆی نەخۆشی و هەروا پاشە كشێی پڕۆسەی سیاسی عیراق كە داڕزانەكەی گەیشتە قۆناغی پەیدابوونی داعش، ئەم پڕۆژە یاسایەی لە دۆڵاب و چەكمەجەكانی ئەنجومەنی نوێنەراندا خەواند، كە هەر خۆی ئەو تەنگژەیەی ئێستا بەڵگەیەكی ترە لەسەر پێشبینییەكەی سەرۆك مام جەلال بەوەی عیراق نابێتە دەوڵەتێكی جێی دڵخوازی هاووڵاتییەكانی ئەگەر ئەم پرسە جەوهەرییەی بریتییە لەچارەسەركردنی كەركوك و سنووری كوردستانی جنوبی نەخرێتە سەر شەمەندۆفێری ڕاستەقینەی خۆی وەك ئەوەی مورافەعەكە دەستنیشانی كردووە.
ئێستاش هەر ئەو مورافەعەیە دەوای دەردی وڵاتە ئەگەر هاوبەشەكانی كورد گەرەكیانە چارەسەری كەركوك بكەن و دەخوازن وەفاداری كلتورەكەی مام جەلال بن، كە سەركۆماری پێكەوەژیان‌و پێ سەلماندن‌و دەستوور بوو.