تا ئێستا نەزانراوە هۆی وروژاندنی كتوپڕی ڕێكەوتننامەی ساڵی 1998ی ئەدەنەی نێوان توركیاو سوریا چییە. ئەم ڕێكەوتننامەیە لەسەردەمی خۆیدا سەركەوتنێكی گەورە بوو بۆ توركیا كە تێیدا سوریا بەسەركردایەتی ئەسەدی باوك هەموو مەرجەكانی توركیای لەكاتێكی پێوانەییدا جێبەجێكردو لەكۆتاییدا سەرەنجامی مەسەلەكە بەدەستگیركردنی سەرۆكی پەكەكە عەبدوڵڵا ئۆجەلان كۆتایی هات.
توركیا زۆر قازانجی لەڕێككەوتننامەی ئەدەنە كرد. سوریای ناچاركرد واز لەداڵدەدانی پەكەكە بهێنێ، هەروەك ناچاری كرد پەكەكە وەك تیرۆریست بناسێنێ و هەموو بنكەكانی لەناوچەی بیقاعی لوبنانیش هەڵوەشێنێتەوە. نزیكترین نموونە لەڕێككەوتننامەی ئەدەنە، ڕێككەوتننامەی ساڵی 1975ی جەزائیر لەنێوان ئێران و عیراق كە تێیدا هەردوولا لەسەر پاكتاوكردنی شۆڕشی كورد ڕێككەوتن.
بەڵام پێنج تێبینی لەسەر ڕێككەوتننامەی ئەدەنە هەیە:
یەكەم: بەپێچەوانەی ڕێككەوتننامەی جەزائیرەوە كە لەسەر ئاستێكی بەرز واژۆ كراوە (لەلایەن ئێرانەوە شاو لەلایەن عیراقەوە سەدام حسێن)، ڕێككەوتننامەی ئەدەنە لەسەر ئاستی نزمتر لەوەزیر واژۆ كراوە تەنانەت هیچ ڕێوڕەسمیشی بۆ نەكراوە.
دووەم: ڕێككەوتننامەكە لەبەشێكی بڕگەكانی باس لەهاوكاریی نێوان هەردوولا بۆ بەگژداچوونەوەی تیرۆر دەكات. لەڕاستیدا ئەم بەشەی ڕێككەوتننامەكە لەساڵی 2011 بەولاوە بەتەواوی پشتگوێخراوەو لەهەلومەرجی ئێستادا تیرۆر تەنگی بەسوریا هەڵچنیوە نەك بەتوركیاو لەبری هاوكاری لەنێوان هەردوولادا، ناتەبایی و ناكۆكی هەیە.
سێیەم: ڕێككەوتننامەی ئەدەنە بەهەمان شێوەی ڕێككەوتننامەی جەزائیر، دورنمایەكی سنووری هەیەو لەهەردووكیاندا هەوڵدراوە لەپاڵ چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان، كێشەكانی سنووریش چارەسەر بكرێن. پاشكۆی ژمارە 3ی ڕێككەوتننامەی ئەدەنە ناكۆكی سنووری نێوان هەردوولای كۆتایی پێ هێناوە و تێیدا هەردووكیان دانیان بەوەدا ناوە كە هیچ لایەكیان مافی لەخاكی ئەوی تر نییە. ئەمەش لەكاتێكدا كە بەم واتایە دێت كە سوریا دەستبەرداری تەواوی ویلایەتی ئەنتاكیا بووە كە لەمەوبەر بەناوی لیوای ئەسكەندەرۆن ناسرابوو، بەم واتایەش دێ كە توركیا هیچ مافێكی لەباكووری سوریادا نییەو ئەوەی كە لەپەیمانی نیشتمانیدا چەسپێنراوە كە گوایە تەواوی ویلایەتی موسڵ و باكوری سوریا بە حەلەب و ئیدلبەوە بەشێكی نیشتمانی گەورەی تورك پێكدێنن، هیچ بنەمایەكی نەماوە.
چوارەم: پاشكۆی ژمارە 4 ڕێ بەتوركیا دەدات لەكاتی پێویستدا تا قوڵایی پێنچ كیلۆمەتر هێز بنێرێتە ناو خاكی سوریا. بەڵام ئەم خاڵە بەتەمومژیی ماوەتەوە، چونكە ناوەندە سیاسییەكانی توركیا دەڵێن ڕێككەوتننامەكە لەساڵی 2010 پێداچوونەوەی پێدا كراوەو ئەم بڕگەیەی لێ لابراوە. لەم ڕووەوە لێدوانێكی وەزیری دەرەوەی توركیا ئەحمەد داود ئۆغڵۆ هەیە كەوتویەتی (داڕشتنە تازەكە ڕێ بەتوركیا نادا بچێتە ناو خاكی سوریا) لەكاتێكدا ئەوەی كە ئێستا دەبینرێ پێچەوانەی دەقەكەیە، چونكە هێزەكانی توركیا بەكردەوە لەناو خاكی سوریادان و پشتگیریی ئەو گروپانەش دەكەن كە حكومەتی سوریا بەتیرۆریستیان دادەنێ، لەوانە بەرەی نوسرە كە ناوی خۆی گۆڕیوە بەدەستەی ڕزگاركردنی شام.
پێنجەم: جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەی ئەدەنە پێویستی بەهاوكاریی هەردوو حكومەتی سوریاو توركیا هەیە. تا پەیوەندیی نێوانیان گرژو ئاڵۆز بێت، بەدڵنیاییەوە هیچ دەرفەتێك بۆ هاوكاری لەهیچ بوارێكدا نایەتە دی. لەلایەك دیمەشق سوپای توركیا بەداگیركەر دادەنێ و لەلایەكی ترەوە ئەنكەرە دان بەبەشار ئەسەدو ڕژێمەكەیدا نانێ و لە ساڵی 2011وە لەهەوڵی ڕووخاندنیدایە . ئەویش نیشانی دەدا كە لەدۆخێكی وادا هیچ ئومێدێك لەسەر چاكبوونەوەی پەیوەندییەكانی هەردوولا هەڵناچنرێ.
ئەمە دەمانباتەوە سەر بابەتە سەرەكییەكە، ئەویش ئەوەیە چی وای لەتوركیا كردووە لاپەڕە كۆنەكان هەڵبداتەوە و باسی ڕێككەوتنێكی 21 ساڵ لەمەوبەر بكاتەوە؟ هەرچەند مەرج نییە هەموو سیاسەتەكانی دەوڵەتان بەپێی پێوانەكانی لۆجیك بەڕێوە بچن، بەڵام ئەگەر هەوڵی دۆزینەوەی هۆیەك بۆ وروژاندنی ڕێككەوتننامەیەكی خەوتوو لە ساڵی 1998ەوە بدەین، هەر ئەوەمان بۆ دەمێنێتەوە كە پرسەكە بەهەوڵەكانی دروستكردنی ناوچە ئارامەكەی باكووری سوریاوە ببەستینەوە. پاش بڕیارە كتوپڕەكەی ئەمریكا سەبارەت بەكشانەوەی هێزەكانی لەباكووری سوریا، پڕۆژەی ناوچەی ئارام سەری دەرهێنا. بەڵام پاش ئەوەی ئەمریكا پێداچونەوەی بە بڕیارەكەدا كرد، پڕۆژەكە تووشی چەقبەستن بوو.
لەلایەكی ترەوە روسەكان وای نابینن كە پرۆژەی ناوچەی ئارام لەبەرژەوەندییاندایەو بەدڵنیاییەوە ڕێگا بەتوركیا نادەن كار بۆ دروستكردنی ئەو ناوچەیە بكا. بۆیە، لەهەلومەرجێكی وادا، دەشێ هێنانە ئارای رێككەوتننامەی ئەدەنە هەوڵێكی ئەنكەرە بێ بۆ قەرەبووكردنەوەی شكستی لەپێكهێنانی ناوچە خوازراوەكە.
بەڵام ئەستەمە توركیا بەپشت بەستن بەڕێككەوتننامەی ئەدەنە دەرفەتێكی گونجاو بۆ پێكهێنانی ناوچەی ئارام بڕەخسێنێ، لانی كەم لەو ڕوانگەیەوە كە ڕێككەوتننامەی ئەدەنە بەهیچ شێوەیەك نەچۆتە سەر باسكردنی ناوچەی ئارام لەباكووری سوریاو تەنانەت لەدەقە واژۆكراوەكانیش بوارێكی وایان تێدا نادۆزرێتەوە كە بتوانرێ لەشرۆڤەكاندا جێیەك بۆ ناوچەی ئارام بكرێتەوە.
ئەم بابەتە لەناوخۆی توركیا مشتومڕێكی زۆری ناوەتەوەو پێناچێ ئەو مشتومڕە بەسەرەنجامێكی دیاریكراو بگات. بەڵام لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، مەسەلەکە مشتومڕێکی ئەوتۆی نەناوەتەوە،چونکە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەبایەخێكی زۆرەوە ناڕوانێتە ڕێككەوتننامەی ئەدەنەو لەو بڕوایەشدا نییە كە ئەم رێككەوتننامەیە یارمەتیدەر بێ بۆ هێوركردنەوەی گرژییەكان.