كاتێك لە سەدەی حەڤدەیەمدا سێوەكە بەربووەوە و بەر سەری ئیسحاق نیوتن كەوت، خۆی لەبەردەم حەقیقەتێكدا بینییەوە، كە تەنەكان بەرەو خوار دەچن و دەكەونە سەر زەوی، تێبینی ئەوەی كرد، ئەو كەوتنە كاریگەریی خۆی هەیە. لەسەر ئەم بنەمایە، دەستی بە توێژینەوە كرد لەسەر ئەو رووداوە، ئامانجەكەشی هەوڵدان بوو تا ئەو وێنە لۆجیكە مەعریفییەی دۆزرابۆوە، بە هەرسێ رەهەندەكەیەوە «رووداو، هۆكار و ئەنجام» تەواو بكات. لەسەر بنەمای ئەو وێنەیە، نیوتن لە دانانی « تیۆری راكێشانی زەوی» و كەوتنی تەنەكان داهێنانی تۆمار كرد، پێوەری بۆ بڕی خێرایی ئەو كەوتنە و كاریگەریی خێرایی گەیشتنی تەنی كەوتوو بەپێی بەرزییەكەی بۆ زەوی دیاری كرد. ئەم پرسە بووە ئەزموونێكی ناو تاقیگەكانی زۆربەی خوێندكارانی فیزیكی لە هەموو زانكۆكاندا.

دەرفەتی كاركردن و توێژینەوە
ئەمەی باسكرا، نمونەیەكە لەسەر دۆزینەوەی راستییەكانی ژیان و داهێنان لە بونیاتنانی مەعریفەدا، ئەوە ئەو رێوشوێنانەیە كە بۆ گەیشتن بە راستییەكان و هەوڵی تێگەیشتنی لایەنە جیاوازەكانی دەگیرێتەبەر، تا مەعریفەی زیاتر بەدەست بهێنرێت و داهێنانی زیاتری تێدا بكرێت، هەروەها بەشداریكردنیشە لە كەڵەكەكردنی مەعریفەی مرۆیی. راستییەكانی دۆزینەوە زانستییەكان، بە گشتی سیفەتی یەكلاكەرەوەیان هەیە، بەوەی دەرئەنجامی دیاریكراو و جێگیریان هەیە، جێی قسەكردن و فرەڕای تێدا نابێتەوە، هیچ بۆچوونێك لەسەر هێزی راكێشانی زەوی نییە، بەڵكو ئەوە واقیعێكە دەبێ دركی پێ بكرێت. ئەم جۆرە مەعریفەیە لە زۆربەی بوارەكاندا هەیە، مرۆڤ بە درێژایی زەمەن لێی دەدۆزێتەوە و ئەو راستییانەش كۆتاییان نایەت، گەڕان بەدوای مەعریفە و درك پێكردنی، ئاستی دۆزینەوە و ئیستیعابكردنی تێدەپەڕێنێت، بۆ ئەوەی كار لەسەر دۆزینەوە و داهێنانی شێوازی نوێ بكات، كە چۆن بتوانرێت ئەو دۆزینەوە نوێیانە تەوزیف بكرێن و سوودیان لێ وەربگیرێت، بۆ ئەوەی باشتر ئیستیعاب بكرێن و بە ئاستێكی فراوانتر و قوڵتر كار لەسەر ئەو راستییانە بكرێت.

راستیی هێزی راكێشانی زەوی و شرۆڤەكردنی لەلایەن نویتنەوە، هۆكارێك بوو بۆ دانانی «زانستی جوڵە» و پراكتیزە فرە و هەمەجۆرەكانی. لە پرسێكی هاوشێوەدا، دۆزینەوەی تواناكانی وزەی تاڤگە ئاوییەكان، وزەی با و وزەی خۆر، دەرفەتی كاركردن و توێژینەوە و چۆنێتی دانانی شێوازی سوود وەرگرتنی لێیان رەخساند، بەوەی ئەو وزە جیاوازانە بگۆڕدرێن بۆ وزەی كارەبا و بخرێنە خزمەتی مرۆڤایەتییەوە. بێگومان نمونەی تری هاوشێوەی ئەوانە زۆرن، كە تەنیا بە ئستیعاب كردنی مەعریفەكەیەوە نەوەستاون، بەڵكو كار بۆ چۆنێتی تەوزیفكردن و سوودوەرگرتن لێیان كراوە.

كێبڕكێی مەعریفیی جیهانی
دەشێ بوترێ، كاروانی دۆزینەوەی مەعریفە و ئیستیعاب كردن و داهێنان تێیدا تەنیا نیوە رێی كاروانی مەعریفەیە بەرەو گەشەپێدان. دەبێ لەو كاروانە بەردەوام بین بە مانای كاركردن بۆ ئەوەی وەبەرهێنان لەو مەعریفەیەدا بكەین، واتە تەوزیف بكرێت و سوودی لێ وەربگیرێت، واتە پێشكەشكردنی ئەو بەرهەم و خزمەتگوزارییەی خەڵكی پێویستیان پێی دەبێت. بەوەش خاوەنی ئەو بەرهەم و خزمەتگوزارییانە دەتوانن سامان پێكەوە بنێن و دەستیكار بەگەڕبخەن و بەشداری لە پڕۆسەی گەشەپێداندا بكەن.

جێی خۆیەتی لێرەدا ئاماژە بەوە بكەین، كە كێبڕكێی مەعریفیی جیهانی كە زۆر خێرایە و ماوەی زەمەنی نێوان نیوەی یەكەم و نیوەی دووەمی كاروانەكە كەم دەكاتەوە. دەستكەوتە نوێیەكانی مەعریفە بەخێرایی دەڕۆن، بەڵكو خێراییەكەی زۆر گەورەیە، هەر لە دۆزینەوە بۆ تەوزیفكردن و تا گەیشتن بە بەدەستهێنانی قازانجیش. بۆ هەنگاونان بەرەو نیوەی یەكەمی كاروانی مەعریفە هەندێك پێداویستی هەیە، بۆ نیوەی دووەمیش هەروەها پێداویستی خۆی هەیە. پێداویستییەكانی نیوەی یەكەم سازدانی مرۆڤ و كاراكردنی تواناكانی بۆ دۆزینەوەی مەعریفە و ئیستیعاب كردنی و داهێنان و ئەفراندن لەخۆدەگرێت. هەموو ئەم پرسانە پێویستی بە خوێندنە، خوێندنێك كە دەبێ ئەم دوو سیفەتە سەرەكییەی تێدا بێت: یەكەم سازدانی مرۆڤ بە مەعریفەی نوێ، بەتایبەتی ئەو بوارانەی كە ئێستا رووەو پەرەسەندنن، وەك تەكنەلۆجیای نەوەی چوارەمی شۆڕشی پیشەسازی، وەك ئەو بوارانەی بۆ ژینگەی ناوخۆیی گونجاون، وەك بوارەكانی دەرامەتی سروشتی و ئەوانی تر.

گرنگیی زیاتر بە هۆكاری ئابووریی مەعریفە بدرێت
دووەمیش، سیفەتی بونیادنانی «عەقڵیەتێكە» كە توانای گەشەكردنی Growth Mindset هەبێت، چونكە ئەم عەقڵیەتە مرۆڤ لە عەقڵییەتی نەگۆڕ و جێگیر رزگار دەكات، كە بە خوێندنی تەلقینكردنەوە پەیوەستە، ئەم عەقڵیەتە ئاسۆی بیركردنەوە و داهێنان دەكاتەوە و فراوانی دەكات، وێڕای ئەوەی بەو ئاراستەیەشدا هانی دەدات. پێداویستییەكانی نیوەی دووەمی كاروانی مەعریفە، ئەو بەشەیە كە پەیوەستە بە تەوزیفكردنی مەعریفە و چۆنێتی سوود لێ وەرگرتنێتی، ئەم پێداویستییانە كاركردنە لەسەر گواستنەوەی مەعریفە لە كتێبخانەی كاغەزی و ئەلكترۆنیی و تاقیگە هەمەجۆرەكان، بۆ سەر ئەرزی واقیع، كە دەیكاتە شمەك و خزمەتگوزاریی زیندو و سودبەخش و بازاڕ پێشوازی لێ دەكات، ئەمەش بەشداری دیار لە پڕۆسەی گەشەپێدان دەكات. گواستنەوەی ئەم مەعریفەیە بەو شێوەیە پێویستی بە وەبەرهێنان هەیە تێیدا بە پشتبەستن بە توێژینەوەی ئابووری كە گرنگیی بە تێچوونی شمەك و خزمەتگوزارییەكان دەدات، ئەمە لەلایەك و لەلایەكی تریشەوە، لە دەستهات و ئاستی پێشوازیكردنی لەلایەن بازاڕەوە بكۆڵێتەوە. هەروەها پێویستی بە فۆكەس خستنە سەر ئەو بوارانەی زانست و مەعریفە هەیە كە دەشێ بەشداری لە پەرەپێدانی ژیانی مرۆڤدا بكات. لەسەر بنەمای ئەوانەی لە سەرەوە باسكران، دەكرێ بوترێ، كاروانی مەعریفە بەرەو گەشەپێدان، پێویستی بە خوێندنێكی گونجاو هەیە، كە مەبەستەكەی بەرهەمهێنانی مرۆڤێكی ئامادە و خاوەن توانای بیركردنەوە و داهێنان بێت، لەگەڵ رەخساندنی ئەو ژینگەیەی كە بەو ئاراستەیە دەیبات و ئاسانكاری بۆ بكات. ئەم پرسە لەگەڵ گەورەبوونی قەبارەی بە دیجیتاڵبوونی مەعریفە و دەرهاویشتەكانی بایەخی زیاتر دەبێت، بەتایبەتی كە ئایندەی كاری مرۆڤ پشت بە ئاستێكی كەمتری كاروباری رۆتینی دەبەستێت و بە ئاستێكی زیاتر و بەرزتر لەسەر ئەو كارانەیە كە پێویستی بە زیرەكییەكی زۆرتر هەیە.

كاروانی مەعریفە بەرەو گەشەپێدان، دەخوازێت گرنگیی زیاتر بە هۆكاری ئابووریی مەعریفە بدرێت، وەبەرهێنانی پێویستی گەرەكە بۆ تەوزیفكردن و لێوەی بەشداری لە پڕۆسەی گەشەپێدان بكات. بۆ گەشەپێدان لە رێی مەعریفەوە، هاوكاری هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان دەخوازێت، ئەمەش هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە، هەر تاكە بەپێی تواناكانی و ئاستی ئەو كاریگەرییەی هەیەتی، بە درێژایی دەیەكانی رابردوو، نەوەكان دەرفەتی خوێندنی لەباریان بۆ فەراهەم كراوە، بەو هیوایەی كە نەوەكانی داهاتووش خوێندنێكی كوالێتی بەرزیان لە هەموو بوارەكاندا بۆ فەراهەم بكرێت. ئەگەر ئەوە بەدیهات، ئەوكات دەشێ بوترێ كە نێوەندی مەعریفی ئامادەیە بۆ دۆزینەوەی مەعریفە و داهێنان، هاوكاتیش پێویستی بە وەبەرهێنەری سەركەوتوو هەیە، كە توانای سوودوەرگرتنی لەو زەخیرە مەعریفییە هەیە، تا بتوانێ تەوزیفی بكات و بیخاتە خزمەت پڕۆسەی گەشەپێدانەوە.

* سەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان