ئەوەی لەم دواییانەدا تێبینی دەكرێت، پرسی كەشوهەوایە، كە بەشێوەیەكی سەرنجڕاكێش گۆڕانی بەخۆیەوە بینیوە، بۆتە یەكێك لەو دۆسێ گەرم و گرنگانەی كە دەوڵەتان مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن، چەندین رێكەوتن بۆ كەشوهەوا دانراوە تا گفتوگۆی ئەجێنداكەی بكرێت، كە راستەوخۆ بە لایەنی سیاسی و ئابووری و ژینگەوە پەیوەستە. بێگومان ترس لە گۆڕانی خێرای كەشوهەوا بەهانەی خۆی هەیە. دیمەنە زۆرەكان، كارلێكی ئەو گۆڕانی كەشوهەوا مەترسیدارە بە رووی گۆی زەوییەوە دیارە. لەگەڵ گەیشتنی جۆ بایدن بۆ دەسەڵاتی ئەمریكا، هەنگاوەكان خێراتر كران بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەو كاریگەرییە نەرێنییانەی لەسەر ژینگەی جیهان هەیە، دابنرێت، بەتایبەتیش دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشووی ئەمریكا لە رێكەوتننامەی پاریس بۆ كەشوهەوا كشایەوە، كە زیاتر لە حەوت ساڵە بۆتە سەرچاوەی سەرەكیی پابەندبوونی دەوڵەتان بە پێوەرە تایبەتییەكانی پاراستنی ژینگەوە، هەروەها سەرچاوەی كاركردنی جددیی دەوڵەتان بۆ رێگرتن لە پیسبوونی ژینگە و رۆچوونی دەرامەتی سروشتی، وێڕای شێوەكانی تری پارێزگاریكردن لە ژیان، تا ژیانی نەوەكانی ئایندە بپارێزرێت. لەگەڵ پابەندبوونی نێودەوڵەتی بە یاساكانی پاراستنی ژینگەوە، بەڵام هێشتا مەترسییەكان لەمیانی كاریگەرییە مەترسیدارەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەر مرۆڤ و زیندەوەرەكانی تر و ژینگەی سروشتی و ئەوانی تر بوونیان هەیە.

لەم خاڵەوە، تێبینی ئەوە دەكەین، كە هەڵكشانی خێرای دانیشتوان، گوشاری زیاتری خستۆتە سەر بەكارهێنانی ئەو سامانە ئاوە سنووردارەی هەیە، ئەمەش پرسی كەمبوونی ئاوی كردۆتە تەحەدایەكی جیهانی، پرسێكی بنچینەیی كە ئەگەر رێگەچارەی گونجاو بۆ بەرەنگاربوونی نەدۆزرێتەوە، دەرهاویشتەی مەترسیداری لێدەكەوێتەوە. ئاو دڵی گەشەپێدانی بەردەوامە، بۆ گەشەپێدانی ئابووری و كۆمەڵایەتی، وزە و بەرهەمهێنانی خۆراك و سەلامەتی سیستمی ئایكۆلۆجیا و مانەوەی مرۆڤ، زەرورە. هەروەها ئاو لەناو جەرگەی پڕۆسەی خۆگونجاندنە لەگەڵ گۆڕانی كەشوهەوادا، هەروەها رایەڵەی گرنگی نێوان كۆمەڵگە و ژینگەیە.
لانیكەم پێنج دەیەیە، هۆشداریی لەمەڕ كەمبوونی ئاو لە جیهان دەدرێت، تا ئەو رادەیەی هەندێك لەو هۆشدارییانە باسی لە ئەگەری كەوتنەوەی «جەنگی ئاو»ی دەكرد. ئێستا ئەو ناكۆكییەی لەسەر ئاو لە ئەفریقا، لە نێوان میسر و سودان لەلایەك و ئەسیوپیا لەلایەكی ترەوە، لەمەڕ دروستكردنی بەنداوی «نەهزە» هەیە. لەگەڵ ئەو دەرهاویشتە نەرێنییانەی كە میسر و سودان باسی لێوە دەكەن بەوەی بڕی ئەو ئاوەی لە نیل-ەوە بەو دوو دەوڵەتە دەگات، كەم دەكات، كەچی ئەسیوپیا سوورە لەسەر دروستكردنی. ئێستا ئەو پرسە بۆتە پرسێكی ستراتیجی و ناكۆكییەكی قووڵی لە نێوان هەردوو لایەندا دروست كردووە، رەهەندەكانی فراوانتر بووە، ئێستا بۆتە پرسێكی زیندوو، هەروەها پێشتریش لەسەر ئاو چەندین ناكۆكی لە نێوان دەوڵەتە دراوسێكان كەوتۆتەوە. لەبەرئەوە پرسی ئاو و كەمبوونی، لەسەر ئاستی جیهان بۆتە پرسێكی سیاسیی پەیوەست بە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانی دەوڵەتان و كۆمەڵگەكانیانەوە، هەروەها بۆتە یەكێك لە دۆسێ گرنگەكان كە بەشێوەیەكی ورد و قووڵ لەسەر ئاستی دەوڵەتان و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت. هۆكارە بنچینەییەكەشی كەمبوونی بەردەوامی ئاوە.

ئەم كەمبوونی ئاوە تەنها لە كەمبوونی سەرچاوەكانی ئاوی سازگاردا نییە، بەڵكو لە پیسبوونی زۆر و بەردەوامی سەرچاوەكانیشێتی، وێڕای بەرزبوونی رێژەی بەهەدەرچوونی ئاو تەنانەت لە دەوڵەتە پێشكەوتووەكانیشدا، كە بە حساب ئەوان نموونەی پارێزگاریكردنی ئاون و بەشێوەیەكی دروست بەكاریدەهێنن.

شارەزایان و پسپۆڕانی نەتەوە یەكگرتووەكان تایبەت بە كەشوهەوا، ئاستی هۆشدارییەكانیان بەرزكردۆتەوە، بە ئاستێك كە ئەوەیان دووپاتكردۆتەوە، ئەم ژیانەی ئێستامان بەهۆی گۆڕانی كەشوهەوا تا (30) ساڵیتر وێران دەبێت. ئەمەشیان بە مەترسیدار وەسف كردووە. هەروەها ئەوانە، دووپاتیانكردۆتەوە لەوەی كەمبوونی ئاو، ژیانی (350) ملیۆن كەسیتر، جیا لەوانەی چەند دەیەیەكە بەدەست كەمی ئاوەوە دەناڵێن، رووبەڕووی كەمبوونی ئاو دەكاتەوە. هۆكاری بنچینەیی پشت ئەم هۆشدارییە نوێ و مەترسیدارە بەیەكەوەیە، چونكە پسپۆڕانی نەتەوە یەكگرتووەكان لەو بڕوایەدان، كە چەند ئاستی دەردانی گازە زیانبەخشەكان كەمبكرێتەوە، بەڵام كاریگەرییە وێرانكارییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەر سروشت و مرۆڤ خێراتر دەبێت.

ئەوەی جێی سەرنجە، ئاستی هۆشدارییەكان، لە دوای بایەخدانی جیهان بە پرسی ژینگە، رەشبین بوونە، ئەمەش پشتیوانی ئەو بڕوایە دەكات، كە دەڵێ، تەنانەت ئەو پێوەرانەی ناوەندە نێودەوڵەتییەكانیش بۆ پاراستنی ژینگە خستوویانەتەڕوو، بۆ ماوەیەكی درێژ ناتوانێ ئەو رەوشەی هەیە بپارێزێت. وەك دەردەكەوێت، یاساكانی جیهان بۆ پاراستنی ژینگە ناتوانن لەو ماوانەی بۆیان دیاریكراوە یان ئەوەی لێیان دەخوازرێت، ئامانجەكانی دەستەبەر بكات، بەڵكو رەنگە هەر بەو ئامانجانەی نەگات. بۆ نموونە، رێكەوتننامەی پاریس بۆ كەشوهەوا، بە بەراورد بە سەردەمی پێش شۆڕشی پیشەسازی، گەرمی كەشوهەوای بە كەمتر لە دوو پلەی سەدی یان یەك پلە و نیو دیاریكرد، بەڵام رێكخراوی چاودێریكردنی كەشوهەوا، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە ئەگەری هەیە رێژەكە بگاتە (40 ٪)، واتە تا ساڵی 2025 لەسەر بنچینەی ساڵانە ئەوەی دیاریكراوە بەدەست نەیەت.

هەروەها چەندین نموونە هەن، بەڵگەن لەسەر ئەوەی دەبێ هەوڵدان بۆ پاراستنی ژینگەی جیهان لە ساڵانی ئەم دەیەیە زۆر زیاتر بكرێت، چونكە جیهان بەرگەی بوونی ئەو حكومەتانە ناگرێت، كە تەنانەت بوونی قەیرانی ژینگەش رەت دەكەنەوە. دۆناڵد ترەمپ، رای وابوو، گۆڕانی كەشوهەوا جگە لە درۆیەكی هەڵبەستراو هیچیتر نییە، وێڕای ئەوەش، دەیوت هیچ جۆرە كاریگەرییەكی نەرێنی لەسەر ژینگەش نییە.