تا ئەم چركەساتەش هەموو لایەنەكان پێداگریی لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە پێشوەختەكە دەكەنەوە لە وادەی دیاریكراوی خۆیدا كە بڕیارە لە 10ی ئۆكتۆبەردا بەڕێوەبچێت، بەڵام راگەیاندنەكەی موقتەدا سەدر بە جۆرێك لە جۆرەكان تایەكی تەرازووەكەی گۆڕیووە و هەندێك لایەنی دیكەشی تووشی دڵەڕاوكێ كردووە.
ئەوەی دەشێت خوێندنەوەی بۆ بكرێت تەنها ئەوە نییە كە رەوتی سەدر یان هاوپەیمانێتی پێشووی سائیرون بەشداریی دەكات یان نا، بەڵكو ئەوەیە كە ئەگەر بەبێ ئەو رەوتە و ئەو رەوت و هاوپەیمانی و حزبانەش كە جۆرێك لە بێئومێدییان پێوەدیارە لە ئەنجامی هەر هەڵبژاردنێك لە عیراق، بەڵكو ئەوەیە كە ئەگەر هەڵبژاردن بكرێت بەبێ ئەو رەوتانە یان بە بەشداریی ئەو رەوتانەش دۆخی عیراق بەرەو چ ئاراستەیەك دەڕوات؟
لەئەگەری هەڵبژاردندا بەبێ سەدر
یەكێك لەو نیشانە جیاكەرەوانەی كە رەوتی سەدری لە لایەنەكانی دیكە جیاكردۆتەوە لە 2003 بەدواوە، ئەوە بووە بەشێكی زۆر لە شیعە و سوننە و تەنانەت بەشێك لە كەمە نەتەوەكانی باشوور و ناوەڕاستی عیراق كە دژی شێوازی «داگیركردن- ئازادكردن»ی عیراقدا بوون، ئومێدیان پێوە بەستبۆوە، بەتایبەتی لە سەرەتاكانەوە یەكەمین هێزی سیاسی بووە كە لەناو ماڵی شیعەوە دەركەوت و دژی ئەمریكا بوو، ئەمەش لەلایەك كردییە دوژمنی ناوماڵی شیعەی ئەو رۆژگارە و لەلایەكیش هاوسۆزییەكی كەمی سوننەكانی بۆ پەیداكرد، بەتایبەتی ئەوانەی كە لەو رۆژگارەدا لە فەلوجە و ناوچەكانی سێگۆشەی سوننەنشین سەرقاڵی روبەڕوبوونەوەی هێزەكانی ئەمریكا و سوپا و پۆلیسی نوێی عیراق بوون و یەكەم لایەنی شیعەش بوو كە هێزێكی سەربازیی پێكهێنا بۆ لێدانی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و حكومەتی نوێی ئەوكاتی عیراق بە سەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی.
ململانێ و بەشداریی بەردەوامیش
ئەو رەوتە لەدوای هەڵوەشاندنەوەی سوپای مەهدی و خۆ ناساندنەوەی وەك رەوتێكی سیاسی مەدەنی، دوای ئەوەش كە بەشداریی كابینەكانی حكومەت یان هەڵبژاردنەكانی نوێنەران، پارێزگاكانی لە ساڵانی 2008 و 2010 و 2014 و 2018 دا كردووە و لە هەموو گەڕەكانی هەڵبژاردنیشدا قورسایی خۆی لەناو نوێنەران و حكومەت و تەنانەت بەشێكی زۆر لە ئەنجومەنی پارێزگاكانی باشوور‌و ناوچە شیعە نشینەكانی ناوەڕاست و بەغدای پایتەختدا هەبووە، بەڵام بەردەوامیش وەك هێزێكی «مەدەنی» سوار شەپۆلی ناڕەزاییەكان بووە لەكاتی خۆپیشاندان و قەیرانەكانی عیراقدا، هەر ئەوەش وایلێكردووە ئەو هێزە تا ساڵی 2018 بەجۆرێك پەلی هاویشتووە، تەنانەت بەشێك لە حزب و كەسایەتییە عەلمانییەكانیشی كەمەندكێش كردووە بەرەو لای خۆی نموونەش لە دوا هەڵبژاردنی ساڵی 2018دا حزبی شیوعیی عیراق چووە ناو هاوپەیمانیی سائیرون-ەوە.
كشانەوە و بەشداریی نەكردن
هۆكار زۆرن كە دەشێت بیانكەینە سەنەد بۆ ئەوەی كە بۆچی سەدر و رەوتەكەی بەرەو بڕیاری پاشەكشە لە بەشداریی هەڵبژاردنی پێشوەختە و كشانەوە لە حكومەتەكەی كازمی هەنگاویان ناوە، بەڵام ئەو هۆكارانەی زۆر زەقن دەكرێت لەم چەند خاڵەدا چڕیان بكەینەوە:
*لە خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019 ەوە تائێستا، خۆپیشاندەرانی عیراق جیاواز لەوانەی ساڵانی رابردوو زیاتر دژایەتیی خۆیان بۆ رەوتە ئاینییەكان دەربڕیووە و زۆربەی ئەو كاندیدایانەی لە چەند ساڵی رابردوودا بۆ سەرۆكایەتی حكومەتی ئینتیقالی دوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی پێشنیازكران لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە رەتكرانەوە، سەدرو رەوتەكەی هەوڵیشیاندا ئەم خۆپیشاندانانەی دوایی كۆنترۆڵ بكەن، بەڵام لەپڕ لە هاوسۆزییەوە بۆ شەقام بووە شەڕ‌و پێكدادان لە نێوان لایەنگرانی موقتەدا سەدر و خۆپیشاندەراندا.
*ئەگەری زۆر هەیە ئەگەر ئەمریكا بكشێتەوە لە عیراق وەك خۆیان هەڕەشە دەكەن، ئەوا باڵی زاڵ لە عیراقدا و بەتایبەتی لە باشوور و ناوەڕاستی عیراقدا ببێت بەو هێزە سیاسییانەی كە لە خولگەی بەرژەوەندییەكانی ئێراندا دەخولێنەوە، كە ئەو هێزانەش لە 18 ساڵی رابردوودا لەگەڵ رەوتەكەی سەدردا كۆك و تەبا نەبوون، مەگەر ناچاریی یەكگرتوویی ماڵی شیعە ناچاری كردبن.
*زۆربەی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی ئەم دوو ساڵەی دوایی لەسەر كەیسەكانی تەندروستی و كارەبا بوون و ئەو دوو سێكتەرەش بەدەست وەزیرەكانی سەربە هاوپەیمانیی سائیرونەوە بوون، بۆیە دوورنییە پێشتر لە خەیاڵدانی ئەو رەوتەدا ئەوە هەبووبێت كە خۆیان حكومەتی ئایندە بگرنەدەست، بەڵام پێدەچێت ئەگەر هەڵبژاردن بكرێت، دەنگەكانیان لە كەمی بدات، بۆیە دەشێت ئەوەش جۆرێك لە شاردنەوەی سەنگی ئێستای رەوتەكە بێت لە گۆڕەپانی سیاسیی عیراقدا.
*هێشتا دیارنییە هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەگەر بەو یاسا و رێسا و رێنماییە نوێیانە بەڕێوەبچێت، نەخشەی سیاسی و حكومڕانیی عیراق چی لێ دێت كە ئێستا جیاواز لە جاران سوننەكان و بەشێك لەو بەعسییانەش كە یاسای ریشەكێشكردنی بەعس نەیگرتوونەتەوە لەژێر ناوی جیاجیاوە بێنەوە سەر شانۆی سیاسی بە تایبەتی لە بەغدا و ناوچە سوننە نشینەكان و بەشێك لە ناوچە تێكەڵەكان، رەوتی رووداوەكان بەرەو كوێوە دەبەن، ئەمەش لەلایەن ئەو رەوتەوە پێویستی بە وریایی و سڵەمینەوە هەیە تا بتوانێت خۆی لەگەڵ شێوازی كاری سیاسیی ئایندەدا بگونجێنێت.
ئەگەر هەڵبژاردن نەكرێت
ئەمانەی ئاماژەمان پێكرد، گریمانەی ئەوە بوون كە ئەگەر هەڵبژارن بكرێت، بەڵام دیارە لە حاڵەتی نەكردنی هەڵبژارندا ئەو رەوتە خۆی بۆ ئایندە و قۆناغی بۆشایی یاسایی و دەستووریی و ئیداریی ئامادە دەكات.
چونكە ئەگەر هەڵبژاردن نەكرێت، بەمانای شكست دێت بۆ مستەفا كازمی كە زۆرێك لە لایەنە شیعەكانی «دژبە ئەمریكا» گرەوی لەسەر دەكەن، بەو پێیەی كە بە نزیك لە ئەمریكای دەبینن و بەو پێیەش كە كازمی بەو بەڵێنە ئەو پۆستەی وەرگرتووە كە ئەم قۆناغە تێپەڕێنێت تا هەڵبژاردنی پێشوەختە، جگە لەوەش دەبێت بەرلە دەستپێكردنی هەڵبژاردنی تایبەت واتە لە 7/10/2021 ئەنجومەنی نوێنەران خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، خۆ ئەگەر ئەمریكاش بڕیاری كشانەوە بدات لەم یەك دوو مانگەدا، ئەوا ئیتر عیراق دەبێتە وڵاتێكی نا موئەسەساتی و كراوە لەبەردەم هەموو ئەجێندا جیاجیا ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكاندا، لەو حاڵەتەشدا دوورنییە سوپا و پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانیش بەگوێرەی قەبارەیان و وەلائی فەرماندەكانیان بەسەر ئەو ئەجێندایانەدا دابەش نەبن و عیراق نەك بەرەو جەنگی تایفی، بەڵكو بەرەو جەنگی كانتۆنەكان بچێت وەك لوبنانی دوای ساڵی 1975 كە هەر ناوچەیە و بەگوێرەی هەژموون و وەلائی سیاسی بكەوێتە ژێر دەسەڵاتی رەوتێكەوە كە دوور نییە رەوتی سەدریش وەك هەر رەوتێكی دیكە بە سوودوەرگرتن لە لایەنگرانی خۆی لەناو دامەزراوە ئەمنی و سەربازییەكان بەشی خۆی پێ ببڕێت لەو ناوچانەی كە قورسایی سیاسی و زۆنی دەنگەكانی خۆیەتی.
ئەرکی لایەنە دەربەست و پەرۆشەکان چییە؟
لێرەدا ئەركی زۆرینەی كاراكتەرە سیاسییە قسەڕۆیشتووەكانە كە نەهێڵن عیراق بگاتە ئەو قۆناغە و رێگە نەدەن كەس لەم دۆخە هەستیارەدا لە پرۆسەی سیاسی بكێشتەوە بە سەدر-یشەوە، چونكە هیچ لایەن و نەتەوە و تایفەیەكی نەتەوەیی و ئایینی لە مەترسییەكانی ئەو فۆناغە دەربازی نابێت، رەنگە هێزێك یان رەوتێك بتوانێت لە ناوچەیەكدا وەك دیفاكتۆ ببێتە حكومڕان و یاسا و ئەجێندای رێكخراوەیی و مەزهەبی خۆی بسەپێنێت، بەڵام دەبێت ئەوەشی لەبیر بێت كە بەشێك لە لایەنگران و هەوادارانی دەكەونە كانتۆن و زۆنی لایەنە نەیارەكانیانەوە و بەوەش عیراق نەك لە یەكپارچە نامێنێتەوە، بەڵكو دەبێتە چەند كانتۆنێك لە شێوەی چەند دوورگەیەك لە دەریایەك خوێندا.