لە دیداری تەمەندا مام جەلال بە درێژایی گێڕانەوەی بیرەوەرییەکانی، مێژووی ئاشتی و پێکەوەژیانی هێزە سیاسییەکان و پێکهاتە مەزهەبی و ئایینی و ئەتنیکییەکان دەگیڕێتەوە. بە قووڵی ئەو مێژووە بۆ ئێمە دەگێڕێتەوە کە چەندە بەرگریکارێکی بەهێزی بە دیهێنانی ئاشتی و پێکەوەژیان بووە. کارێزمای عەقڵی سیاسی ئەم رابەرە شۆڕشگێڕەی کورد تەنها لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستاندا نەماوەتەوە، بەڵکو بەهۆی ئەو تیۆرە سیاسییانەی جەنابی مام وەک فیکرو ئایدیۆلۆژیا باوەڕیی پیێان هەبووە، توانیوێتی کارێزمای گوتاری فیکری سیاسی خۆی لەسەر کۆی جووڵە و رووداوە سیاسییەکان کە لە ناوچەکەدا روویاندەدا بەجێ بهێڵێت.
مام جەلال باوەڕی بەو جەوهەرە نەگۆڕەی گوتاری ناسیۆنالیزمی هێزە رادیکاڵەکان نەبوو کە پێیوابوو سیاسەت و شۆڕش و کوردایەتی جەوهەرەکەی بریتییە لە ئیشکردن لە ناوچەیەکی لۆکاڵی دیاریکراودا لە نێوان رەش و سپیدا، ئەو پێی وابوو، سیاسەت پەیمانێکی کۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی و فیکری و ئەخلاقییە، مام جەلال پێی وابوو ئەوەی ئێمە لە ساتێک لە ساتەکاندا پێمانوایە ئەم یان ئەو گوتاری ئایدیۆلۆژی و سیاسی جەوهەری سیاسەتکردنە، جگە لە رێکەوتنێکی سیاسی زیاتر نییە، بۆیە جەوهەری سیاسەت و شۆڕش لای جەنابی مام بریتیبوو لە دروستکردنی زەمینەی لەباری فیکری و سیاسی، تا بتوانین پەیمانی ئاشتی و کۆمەڵایەتی لەسەر بنیات بنێین.
ئەوەی لە دیداری تەمەندا رووبەڕووی دەبینەوە، شۆڕشگێڕ و سەرکردەیەکی سیاسی نییە بەتەنها، بەڵکو رۆشنبیرییەکی فراوان و عەقڵێکی سیاسی دوورمەودای هەمەکارەیە کە دەیەوێت هەم سیاسەت بکات بە بەشێک لە تێگەشتنە فیکرییەکانی خۆی و هەمیش ببێتە کاراکتەرێکی بەهێزی قووڵایی رووداوەکان.
ئەوەی لای جەنابی مام دەتوانێت کاریگەریی دروست بکات، هێزی سەربازیی نییە بە تەنها، بەڵکو هێزی ئەو عەقڵە منەوەرەیە کە دەیەوێت ببێتە پاریزەری چاکەی گشتی.
سیاسەت لێرەدا هەولێک نییە بۆ دیسپلین و کۆنترۆڵی فەزای گشتی، بەڵکو هەوڵێکە بۆ بەشداریکردن لە دروستکردنی زەمینەیەکی لەبار بۆ دروستکردنی فەزایەکی ئازاد و بیرکەرەوە دەربارەی سیاسەت و شۆڕش و خەباتی نەتەوەیی.
زەمینە و فەزای ئازاد بەبێ بوونی فیکرێکی فراوانی سیاسی، ناتوانێت ببێتە هەوڵێک بۆ خزمەتکردنی فەزای گشتی، بوونی فەزای ئازاد بۆ بیرکردنەوە و ململانێی مەدەنی یەک لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئەم رابەرە سیاسییەی کوردە، بێگومان لێرەدا فیکر رۆڵی ئەو ماتۆڕە دەبینێت کە گاستۆن باشلار لە کتێبی ‹ئەپیستمۆلۆژی ئیختیاردا› لە دروستکردنی دابڕان لە نێوان کۆمەڵگەی هاوچەرخ و کلاسیکدا بە وردی قسەی لەسەر ئەم خاڵە گرنگە کردووە، گاستۆن باشلار پێیوایە بەبێ بوونی هۆشیارییەکی فیکری قووڵ، مەحاڵە بتوانرێت لە رووی ئەپیستمۆلۆژی سیاسییەوە کۆمەڵگە و سەردەماکان بخەینە بەردەمی بڕیاری سیاسی و گۆڕانکاریی فەرمی، لێرەدا عەقڵ و فیکر پێکەوە دەبن بە بەشێک لە فەزای گشتی، ئەم جۆرە بیرکردنەوە هەمەلایەن و هەمەکارەیە لای باشلار بە عەقڵی پیرۆزکرا و تیۆریزە کراوە.
قووڵایی فیکری مام جەلال کاتێک دەردەکەوێت کە فەزای گشتی ئازاد کرابێ، ئازادیی و فەزای گشتی کە شوێنی ململانێی مەدەنی و سیاسی و فیکرییە لای جەنابی مام، شوێنی گۆڕانکاریی و بەدیهێنانی ئامانجە فیکری و سیاسی و نەتەوەییەکانە. پێچەوانەی زۆربەی سەرکردە سیاسی و شۆڕشگێرەکانی دنیای لە شێوەی لینین و ستالین و غاندی و چی گیڤاراو کاسترۆ و ماندێلـلاو…هتد، جەنابی مام ئاشتیی کۆمەڵایەتی و سیاسەت و شۆڕش وەک پیشخستنی رۆشنبیریی فەزای گشتی مومارەسە دەکات، نەک دەسەڵاتی دیسپلینێر. ئەگەر بۆ ستالین و غاندی و ماندیلـلا ئازادی نەتەوەیی بەس بووبێ بۆ کۆتاییهێنان بە گەیاندنی پەیامی شۆڕش، ئەوا لای مام جەلال شۆڕش بریتییە لە ئیشکردن لە ئازادکردنی عەقڵ و شکاندنی کۆت و پێوەندە کەلتورییەکانی ئایدیۆلۆژیاو ئاین و خێڵ. سیاسەت لێرەدا دژی ئەو سیستەمە فیوداڵی و هەمەجییەیە کە دەیەوێت ئایدیۆلۆژیا و کۆی پێدراوە کەلتوورییەکان وەک بەشێک لە پەکخستنی هێزی بیرکردنەوە و گۆڕانکاری ببینێت، ئەگەر چارەنووسی بەشی هەرەزۆری سەرکردە شۆڕشگێڕەکانی دنیا، چارەنووسێکی تراژیدی بووبێت، بێگومان چارەنووسی ئەم رابەرە سیاسییەی کورد بە ئەوجی دروشانەوە گەیشت، ئەوەش کۆچی ئەم سەرکردەی کوردی لە مردنێکی سروشتییەوە گۆڕی بۆ کۆستێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی گەورە، کاریزمای فیکری جەنابی مام بوو لەسەر کۆی رووداو و گۆڕانکارییە خێراکان،
سیاسەت لە نێوان یار و نەیاردا
بیرکردنەوەی ستراتیژی لای جەنابی مام بریتی نەبوو لە جیا کردنەوەی دۆست و دوژمن، بەڵکو بریتیبوو لە شیکردنەوەی ئەفکارو بیرکردنەوەی دۆست و دوژمن، لێرەدا شتێک بەناوی دۆست یان دوژمن هێزی سیاسەتکردنی نامێنێ، چونکە تێگەشتن لە فیکر و سیاسەتی ئەویتر کردنەوەی دەرگایە بۆ لێکتێگەشتن، لە هەرکوێش لێکتێگەشتن و گفتوگۆ بوو بە بەشێک لە ناکۆکیی سیاسی و کۆمەڵایەتی، هەرلەوێدا چەمکی دۆست یان دوژمن دەسڕرێنەوە، ئەوەی دەبێتە بابەتی رێکەوتن و ململانێی سیاسی لە بناغەوە ململانییەکی فیکری و رۆشنبیری قووڵە. ئا لێرەدا جەنابی مام کۆی رووداو و پێشهاتە سیاسییەکان ئاوەژوو دەکاتەوە و کارێزمای فیکری و سیاسی خۆی لەسەر رووداوەکان دادەنێت و هەمووان وەک سەمامی ئاشتی و پێکەوە ژیان دێنە ژێر چەترەکەیەوە. بە درێژایی 74 ساڵ خەباتی سیاسی و چەکداریی و مەدەنی، هیچ هێزێک نەبووە دوژمنی فیکری و سیاسیی جەنابی مام بووبێت، زۆربەی کیشە و گرفتە سیاسییەکان لە شاخەوە تا شار بە دەرکەوتنی فیکری مام جەلال رەویونەتەوە.
دووانەی دۆست و دوژمن لای ئەم سەرکردە سیاسییەی کورد جێگەی گرنگی بردنە پیشەوەی زۆر نەبووە، چونکە فەزای گشتی و سەردەمەکان ئەو دۆخە راستەقینەیە بوون کە جەنابی مام بە وردی و وریایی مامەڵەی لەگەڵدا دەکرد.
دووانەی یارو نەیار لێرەدا جگە لەو رێکەوتنە سیاسی و کۆمەڵایەتیانە شتێکی دیکە نییە کە لە ساتەوەختە دیاریکراوەکاندا ئامادەیی خۆیان نیشان دەدەن، بەبێ تێگەشتن لە باکگراوەندە فیکری و سیاسییەکان، مەحاڵە بتوانین لە کۆی ئەو ئیشکالانە تێبگەین کە دەیەوێت بەناوی دۆست یان دوژمن بدوێت.
مام جەلال دیاترین ئەو سەرکردانەی جیهانە کە بەوپەڕی هۆشیارییەوە لەگەڵ کۆی گوتارە سیاسی و فیکری و کۆمەڵایەتییەکاندا بەرخوردی دەکرد، ئەو یەکەمین سەرکردەی سیاسییە توانیبێتی ئیش لەسەر هەڵوەشاندنەوەی کۆنسپێتی یارو نەیار کردبێ، حکومەت و سیستمە سیاسییە یەک لە دوای یەکەکانی تورکیا و ئێران و سوریا و عیراق ئەو تێزە پشتڕاست دەکەنەوە کە جەنابی مام چۆن سیاسەت و شۆڕشی لە ناو و ناتۆرەی دۆست و دوژمن جودا دەکردەوە، ئەوان لەسەر زاری سیاسییە ناسیۆنالیست و ئایدیۆلژیستەکانی خۆیانەوە دەربارەی ئەم فیکرو بەهرە ئینسانییە بەهێزەی ئەم سەرکردەی کوردە، دانپیدانانی گرنگیان تۆمار کردووە کە بە بەهێزترین و عاقڵترین سیاسەتمەداری ناوچەکە تەعریف دەکرا.
یەکێتییە سەوزەکەی مام جەلال
ئەگەر قوتابخانە ئایدیۆلۆژییە سیاسییەکانی لە شێوەی ئانارشیزم و کۆنزێرڤاتیزم و هیومانیزم و ناسیۆنالیزم و سۆشیالیزم و لیبرالیزم وەک قوتابخانەی پەروەردەی تاکی رۆشنبیر تەماشا بکەین، ئەوا بێگومان پیویستە یەکێتییەکەی جەنابی مام وەک قوتابخانەی پێکەوەژیانی هەموو ئایدیۆلۆژیا و پێکهاتەکان تەماشا بکەین. یەکێتی جگە لەوەی میراتێکی گەورەی شۆڕشی فیکری و سیاسیی و نەتەوەییە، بەهەمان ئەندازە قوتابخانەیەکی درەوشای کۆکردنەوەی ئەفکار و ئەدگارە جیاوازەکانیشە، ئەگەر یەکێتی بەرگریکاری سەرسەختی مافە سیاسی و فیکری و دیموکراسیەکان بێت، ئەوا بێگومان ئەوە قوتابخانەی پێگەیاندنی عەقڵێکی سیاسی فراوانە کە بتوانێت بیرکردنەوە بکات بە کەلتور و رەخنە و رەخنە لەخۆگرتنیش بکات بە بەشێک لە فراوانکردنی فەزای ئازادییە گشتییەکان، لە هەمان کاتدا سازانی سیاسیش بکات بە بەشێک لەو سیستمە عەقڵانییە رەخنەییە کە دەتوانێت ئاسۆی بیرکردنەوەی فەزای گشتی بۆ دوور بەرێت.
یەکێتی و یەکێتییەکان روون لە ئامانجە فیکری و سیاسییەکانی جەنابی مام تێگەشتوون، ئەوان دەزانن ئەو قوتابخانەیەی وەک میراتێکی نەتەوەیی لە پشخستنی پرۆسەی دیموکراسی و سازانی سیاسی و ئاشتیی کۆمەڵایەتی و ئازادیی فیکریدا بۆ گەلەکەمان ماوەتەوە، لەسەر هەمان نەخشە و پلانی جەنابی مام و هەڤاڵەکانی بەردەوامە لە پیێشخستنی هۆشیاریی تاکی کورد و فەزای گشتیدا. ئەگەر ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستاندا بەشێک لە داواکارییە نەتەوەیی و سیاسی و تاکەکەسییەکان لە فەزای گشتیدا زامنکراون، گومانی تێدا نییە قوتابخانە پەروەردەییەکەی یەکێتی نەخشەساز و بەدیهێنەری بووە، لێرەوە بەڕوونی دەتوانین ریشەی ئەو فیکر و تێگەشتەنە قووڵانە بدۆزینەوە کە سەرۆک مام جەلال و هاوڕێکانی لە بنیاتنانی عەقڵی سیاسی کورددا سەر رێگایان خستووە.
ئیستا ئاستی رۆشنبیریی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بە جۆرێک فراوان بووە، دەتوانێت هاوکاربێت بۆ بەدیهێنانی زەمینەیەکی لەبارتر بۆ کۆمەک بە بیرکردنەوە و تێگەشتن لە فەزای گشتی.
ئەوەی یەکێتی وەک دەستکەوتی سیاسی پێویستە شانازیی پیکەوە بکات، بە تەنها بریتی نییە لە شۆڕش و قوربانیدانی بێوچان لە رابردوودا، بەڵکو بریتییە لە دروستکردن و بنیاتنانی ئەو عەقڵ و هۆشیارییە سیاسییە لیبراڵەی ئەمڕۆ هەمووان بێ جیاوازی
تەبەنی دەکەن.