ئابووریی جیهان لەم سەردەمە ئاڵۆزەدا، گۆڕانكاریی گەورە بەخۆیەوە دەبینێت، شۆڕشی چوارەمی پیشەسازی، ئامێر و ژیریی دەستكرد جێی بە مرۆڤ لەقكردووە، گەشەكردنی پراكتیكە ژیرەكان (التطبيقات الذكية)، سیستمی شارەزا Expert systems، كۆگای ئەلیكترۆنی و هەروەها گەمەی كارلێكی و بەرنامەی واقیعی گریمانەیی و.. تد.
زیانگەیاندن بە ژینگە
پێدانی تێچوون یان كڕینی هەموو ئەو پراكتیكانە، رۆژ لەدوای رۆژ لە رێی ئەوەی پێی دەوترێت دراوی گریمانەییەوە زیاد دەكات، هێشتا ئەم جۆرە دراوانە هەر لە دەركەوتنیانەوە لە 2009 بوونەتە جێی مشتومڕێكی ئێجگار زۆر، بەوەی ئەم دراوانە ناسەنتڕاڵین، واتە جگە لە بەكارهێنەرانی، لەژێر كۆنترۆڵی هیچ چاودێرێكی وەك حكومەت یان بانكی ناوەندیدا نین، ئەم دراوانە پشت بە جفرە دەبەستن، بەڵام وەك هەر دراوێكی تر لە رێی ئەنتەرنێتەوە بۆ كڕین و فرۆشتن و گۆڕینی بۆ دراوی تەقلیدی بەكاردەهێنرێن.
دوور لە ئاڵۆزییە تەكنیكییەكانی میكانیزمەكانی بەرهەمهێنانی ئەم دراوە گریمانەییانە، پشت بە تەكنیكی بلۆك چەین دەبەستن، كە پێویستی بە كۆمەڵێكی زۆری كۆمپیوتەرە، هەروەها خواست لەسەر ئەم دراوانە رووی لە زیادبوون كردووە، بەهۆی ئاسانی مامەڵەكردن پێوەیان و قوتاربوونی بەكارهێنەرانی لە چاودێریی حكومی و گونجانی بۆ ئاڵووێر بەبێ ئەوەی بچیتە ناو سیستمی ئاڵۆزی بانكەكانەوە.
گومانێكی ئێجگار زۆر لەسەر بەكارهێنانی ئەم دراوانە هەن بەوەی بە فراوانی لە تاوانی سپیكردنەوەی پارە بەكاردەهێنرێن، هەرچەندە بەڵگەی تەواو لەبەردەست نین، چونكە ئەم دراوانە لە دەرەوەی چاودێریی حكومەت و سیستمی بانكیدان، بەڵام ئەمەیش ئاستی سەوداكاریی بەم دراوانەوە كەم نەكردۆتەوە، بەتایبەتیش بیتكۆین، كە گەیشتە (63) هەزار دۆلار بەر لەوەی بۆ ئاستی (30) دۆلار بشكێت، لە كۆتایی 2020 بە رێژەی (200 ٪) بەرز بووەوە، لە 2019 وە بەڕێژەی (1000 ٪) بەرزبۆتەوە. لەگەڵ ئەو بایەخە گەورەی بەم دراوە و دراوەكانی تر دەدرێن، ئەمڕۆ رووبەڕووی تۆمەتی زیانگەیاندن بە ژینگە بۆتەوە، بەوەی بڕێكی ئێجگار كارەبا و وزە بە گشتی بەكار دەبات، ساڵ لە دوای ساڵیش كارەبای زیاتری دەوێت.
بەرهەمهێنانی ئەم دراوانە، ئەوەی پێی دەوترێت كانزاسازی، پێویستیی بە ئامێری زۆر و گەورەیە كە بەردەوام بە تۆڕی ئەنتەرنێتەوە پەیوەست بێت، ئەمەیش وزەیەكی زۆر و بەردەوامی پێویستە، بۆ نمونە، بەرهەمهێنانی یەك بیتكۆین، پێویستی بە حەلكردنی چەندین هاوكێشەی چڕی بلۆك چەینە، ئەمەیش زۆر قورسن، حەلكردنی پێویستی بە پەیوەندیی بەردەوامە، چەند «كانەكان» ژمارەی هەڕەمەكی بۆ خوارزمیاتی بیتكۆین بنێرن، پرسەكە پێویستی بە ئامێری زیاتری بەهێز هەیە كە بە خێراییەكی زۆر گەورە كار بكات، كە وزەیەكی ئێجگار زۆر و بەردەوامی كارەبای دەوێت، ئەمەیش بە رۆڵی خۆی بازاڕێكی نوێی بۆ خواست لەسەر وزە دروستكردووە.
لە پلانیدایە غاز بەكاربهێنێت
لە نیویۆرك، كۆمپانیایەكی تایبەتی پشك، وێستگەیەكی كارەبای كڕیوە و گۆڕیویەتی بۆ وێستگەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا و كانزاكردنی دراوی گریمانەیی، ئەمەیش دووپاتی دەكاتەوە كە بەرهەمهێنانی ئەم دراوانە پێویستی بە وێستگەی بەرهەمهێنانی وزەی تایبەت بەخۆی هەیە، ئەوەی جێی دڵەڕاوكێیە، ئەم كۆمپانیایە لە پلانیدایە غاز بەكاربهێنێت، بۆ ئەوەی دراوی گریمانەیی بەرهەمبهێنێت بۆ هەر جارێك سێ هەزار دۆلار وەردەگرێت، لە بەرنامەیدایە وێستگەی بەرهەمهێنانی زیاتری كارەبا بۆ ئەو مەبەستە بكڕێت.
تەنیا بە زانیارییەكی دیاریكراو، دەتوانرێ لە مەترسییە روو لەزیادبووەكانی ئەو خواستە هەرە گەورەی لەسەر وزەی كارەبا هەیە بۆ ئاڵووێر و كانزاكردنی دراوی گریمانەیی تێبگەین، بەپێی راپۆرتی ئاژانسەكانی جیهان، زانكۆی كامبریدج ئەندیكەیتەرێكی پەرەپێداوە تا بزانرێت بتكۆین چەند وزەی كارەبا بەكاردەبات، روونیكردۆتەوە، كە كانزاكردنی دراوی بیتكۆین ساڵانە (133,68) تێراوات بۆ هەر سەعاتێكی پێویستە، ئەمەش بەشی ئیدارەدانی تەواوی زانكۆكەیان بۆ نزیكەی (700) ساڵ دەكات، بەمە پێش دەوڵەتی سوید دەكەوێت لە بەكاربردنی كارەبا كە لە ساڵی 2020 (131,8) تێراوات بۆ هەر سەعاتێك بووە. ئەو ئامێرانەی كە دراوی گریمانەیی بەكاردەهێنن، وزەیەكی كارەبای هێندە زۆری گەرەكە كە زیاترە لەوەی هۆڵەندا بەكاری دەبات، كە ژمارەی دانیشتووانەكەی لە (17) ملیۆن زیاترە.
(65 ٪)ی بە كانزاكردنی دراوی گریمانەیی لە دەوڵەتی چینە
ئەو ژمارە تۆقێنەر و ترسناكانە، وایكرد ئایلۆن ماسك، سەرۆكی جێبەجێكاری كۆمپانیای تەسەلا، بڵێ: «ئایندەی دراوە گریمانەییەكان بەرامبەر بە باجێكی قورسی ژینگە و تەندروستی مرۆڤە»، هەرچەند پێشتر یەكێك بوو لە گەورەترین پشتیوانانی ئەم دراوانە، پێی وابوو ئەم دراوانە ئایندەیەكی زۆرباشیان دەبێت، بەڵام ئەو لێدوانە دژەی، وایكرد لایەنگرانی دراوی گریمانەیی دراوێكی نوێی گریمانەیی بەناوی (لەعنەت لە ئایلۆن) بەرهەمبهێنن، ئەمەیش ئەندیكەیتەرێكە بۆ ئاسانی بڵاوبوونەوەی ئەم دراوانە، بەجۆرێك كە لە ئایندەدا كۆنترۆڵكردنیان ئێجگار قورس دەبێت ئەگەر ئەستەمیش نەبێت.
لەكاتێكدا لایەنگرانی دراوی گریمانەیی هانی خەڵكی دەدەن مامەڵە بە جۆرە جیاوازەكانی ئەم دراوانەوە بكەن، رەوتێكی گەورە و روو لە زیادبووی زانایانیش هەن، هۆشداری لەبارەوە دەدەن، تێیاندایە بە پیس ناوی دەبات، راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی نێودەوڵەتییەكان، پێداگیری لەسەر ئەوە دەكەن، گەشەكردنی مامەڵەكردن بەو دراوانە زیاتر لەو دەوڵەتانەدایە كە بەدەست كێشەی ئابوورییەوە دەناڵێنن، كە لێوەی كەمبوونی وزەی كارەبا و بڕینیشی لێدەكەوێتەوە، بەتایبەتی كە هەڵكشانی نرخی دراوی بیتكۆین ئامێری نوێ بۆ كانزاكردنی دەهێنێت.
ئەو كەسانەی ئیدارەی ئەو كۆمپیوتەرانە دەدەن ناوی (كرێكارانی كانزاكردن)یان لێنراوە، چەند ژمارەی كۆمپویتەرەكانیان زیاد بكات، هێندە دەرفەتی بەدەستهێنانی دراوی گریمانەییان زیاد دەكات، ئەمەش هاندەرە بۆ زیادكردنی ئامێر بۆ ناو تۆڕەكە و زیادبوونی قازانجی كانزاكاران، بەدوایشیدا بەكاربردنی ئێجگار زۆری كارەبا. خەمڵاندنەكان باس لەوە دەكەن، بەكارهێنانی كارەبا بۆ بیتكۆین لە ساڵێكدا دەگاتە نزیكەی (500) تێراوات سەعات، لەكاتێكدا بریتانیای گەورە لە ساڵێكدا (300) تێراوات سەعات كارەبا بەكاردەبات.
دڵەڕاوكێ تەنیا لە بەكاربردنی كارەبادا نییە، بەڵكو لە گەشەكردنی ژمارەی ئەو كۆمپیوتەرانەیە كە بەو تۆڕەوە دەبەسترێتەوە.
نزیكەی (65 ٪)ی بە كانزاكردنی دراوی گریمانەیی لە دەوڵەتی چینە، كە لەوێ (60 ٪) سەرچاوەی بەرهەمهێنانی كارەبا خەڵوزە، واتە مەترسییەكانی هەڵكشانی پیسبوونی ژینگە زیاد دەكات، بەڵام ئەمجارەیان سەرچاوەكەی نە كۆنترۆڵ دەكرێت و نە رێكدەخرێتەوە.
لەگەڵ ئەو مەترسییە زۆرانەشدا، هێشتا كۆمەڵێك بانكی وەبەرهێنان هەن ئارەزووی ئاڵووێری پێوە دەكەن و سندوقی دراوی بیتكۆین دروست دەكەن.
* سەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان