(2)

ئامانجە گشتییەکان
لەبەشی دووەمی پڕۆگرامی پەسەندكراوی چوارەمین كۆنگرەدا لە ئامانجە گشتییەكاندا هاتووە كە یەكێتی خەبات دەکات بۆ چوار دروشمی سەرەكی (ئاشتی، دیموكراسی، مافی مرۆڤ،مافی چارەی خۆنووسین) و لەپاڵ ئەوەدا كە پەیوەندییدارە هەر لەو چوارچێوەیەدا روونتر لەخاڵی یەكەمدا ئامانجی (ئازادی، لێبووردەیی، دادپەروەری كۆمەڵایەتی،سەروەری یاسا، مافی هاووڵاتیبوون، كۆمەڵی مەدەنی، سیستمی سیكۆلار، هاوكاریی و سۆڵیدارێتی، پێكەوە ژیانی ئاشتیانەی گەلان…هتد) هاتووە. هەر لەو خاڵانەدا جەخت كراوەتەوە كە یەكێتی هاوكات دژی دیكتاتۆری، جەنگ، داگیركردن، چەوساندنەوە، هەژاری و گەندەڵیی و جیاكاریی نەتەوەیی و ئاینی … هتد خەبات دەكات.

ی.ن.ك لە رابردوودا بە عەمەلی كاری لەسەر ئەو دروشمانە كردووە و بەشێكی بەرچاوی دەستكەوتەكانی ئەمڕۆ دەتوانین بڵێین بەرهەمی خەباتی (45) ساڵەی ئەم حزبەیە لەهەر پانتاییەكدا ی.ن.ك هەژموونی هەبووبێت هەم جەختی لەسەر دروشمەكانی كردۆتەوە، هەم لە مەیدانی پراكتیكیدا جێبەجێی كردووە. سەرەڕای چەندین گرفت‌ و ئاستەنگ لە قۆناغەكاندا کە بۆی هاتوونەتە پێشەوە.
لە خاڵی دووەمی بەشی دووەمدا ی.ن.ك پابەندبوونی خۆی بە جاڕنامەی جیهانیی مافەكانی مرۆڤ جەخت لێكردۆتەوە، نەك هەرئەوە بەڵكو لەسەر رێكەوتن و پڕۆتۆكۆڵە جیهانییەكانی پەیوەست بوونی خۆی

نیشانداوە هەربۆیە مافی مرۆڤ یەكێك دروشمە سەرەكییەكانی ناو لۆگۆی سەرەكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە. بۆ ئەو مەبەستەش نەك هەر لە چوارچێوەی حزبیدا بەڵكو لەسەر ئاستی حوكمڕانیدا كاری لەسەر كردووە. هەربۆیە بەدەستپێشخەری ی.ن.ک وەزارەتێكی تایبەتمەند بە مافی مرۆڤ لە رابردوودا لەكابینەی حكومەتی هەرێم دامەزراو ئەو وەزارەتە یەكێك لە وەزارەتە كاراكانی حكومەت بوو.

خاڵی دووەمی ئامانجە گشتییەكان بەدیهێنانی مافی چارەی خۆنووسینە. کە ئەم دروشمە جگە لەوەی دروشمێكی عەمەلی ‌و واقعییە رەگ و ریشەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دروشمەكانی شۆڕشی فەڕەنسا و هەروەها یەكێكە لەو دروشمانەی كە لە ساڵی (1952) نەتەوە یەكگرتووەكان وەكو مافێكی رەوای گەلانی بن دەست جێگیری كردووە و لە ساڵی (1960)یش میكانیزمەكانی جێبەجێكردنی ئەو دروشمەی دیاریكرد. یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان حەوت ساڵ دوای دروستبوونی بە شیكردنەوەی هەلومەرجی خۆیی‌ و بابەتییکردنی كوردستان‌ و ناوچەكە و جیهان ‌و بەدەستپێشخەریی هەڤاڵ مام جەلال لە ساڵی 1983وە (مافی چارەی خۆنووسین) بوو بە دروشمی ناوەندیی ی.ن.ک بۆ چارەسەری پرسی نەتەوەیی، هەربۆیە لەوساوە و بێ پەروا خەباتی بۆدەكات.

ئەم دروشمە هێڵێكی نەتەوەیی‌ و نیشتمانی یەكێتی لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی تر بە تەواوی جیاكردەوە كە بەشێكی زۆر لە هێزە سیاسییەكانی كوردستان ئەوکات بە خەون ‌و خەیاڵ‌ و دروشمێكی ناواقعی تەماشایان دەكرد. بەڵام تا ئێستا ئەو دروشمە یەكێك لە دروشمەكانی ی.ن.ک- ە کە بەهیچ كڵۆجێک سازشی لەسەر نەكردووە.

خاڵی چوارەم كە پرسی پاراستن ‌و گەشە پێدانی دیموكراسی ‌و فیدراڵییە لە عیراقدا، یەكێتی خەباتی بۆ دەكات لە روانگەی بڕوای تەواوەوە هەتا دیموكراسی لە عیراقدا گەشە بكات و سیستمی فیدڕاڵی گەشەكردوو دەبێت چوارچێوە یاساییەكان‌ و ماف‌ و ئیمتیازاتی بەشە فیدراڵییەکەی لە كوردستان و عیراق مكۆم تر دەبێت‌ و گرفتەكانی نێوان ناوەند و هەرێم كەمتر دەبنەوە‌ و رێگە دەگرن لە بیری شۆفێنی بەرچاو تەنگانە. هەربۆیە سەبارەت بەم خاڵە و لە خاڵی پێنجەمدا جەخت كراوەتە سەر جێبەجێكردنی سەرجەم مافە یاسایی ‌و دەستورییەكانی خەڵكی كوردستان، واتە هەتا دیموكراسی گەشە بكات مافە یاسایی و دەستورییەكان باشتر و ئاسانتر بەدی دێت.

هەر لە سەرەتای دروستبوونی ی.ن.ک بڕوای تەواوی بە پشتیوانی‌ و مافی كەمینە نەتەوەیی ‌و ئایینەكان هەبووە لەو مەیدانەدا دەیان ئەزموونی بەرچاوی هەبووە و لە سەردەمی شاخیشدا لەپاڵ ی.ن.ک چەندین بنكە و بارەگای هێزە جیاجیاكان هەبووە و هەمیشە هەڤاڵ مام جەلال پشت‌ و پەنای كەمینەكان بووە.

لە سەردەمی حوكمڕانیشدا ی.ن.ک جەختی لەسەر مافی كۆتای كەمیینەكان كردۆتەوە كە لە دەستوور و یاسادا مافەكانیان جێگیر بكرێت. هەربۆیە لە خاڵی شەشەمدا پابەندبوونی خۆی لەسەر مافە دەستورییەكانی سەرجەم پێكهاتە نەتەوەیی‌ و ئاینی ‌و ئاینزاكانی كوردستان‌ و عیراق كردۆتەوە.

سەبارەت بە ئاشتیی ‌و ئاسایش‌ و ئەمنی گشتی لە كوردستان ‌و عیراق تەنانەت ناوچەكەش، ی.ن.ک هەوڵی داوە هێزی ئاشتیپارێزبێت ‌و لەسەر بنەمای رێزگرتنی بەرامبەر و بەرژەوەندیی هاوبەش‌ و ئاشتی‌ و پێكەوە ژیان كار بكات، هەربۆیە ئەم ئامانجەی لە خاڵی حەوتەمدا بەرجەستە كردووە..

ژمارەیەك رێكەوتنی نێودەوڵەتی هەن، كە لە ئەنجامی خەباتی دوورودرێژی مێژووی بزووتنەوەی ئینسان دۆستییەوە هاتۆتەكایە و خزمەت بە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی‌ و مافەكانیان دەكات. یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان ئاڵا هەڵگری جێبەجێكردنی ئەو ماف‌ و دەستكەوتانەیە لەوانە كە لە خاڵی هەشتەمدا هاتووە، تێدەكۆشێت بۆ جێبەجێكردنی ئەو رێكەوتنانەی كە پەیوەستن بە نەهێشتنی چەكی كۆمەڵكوژ و قەدەغەی بەكارهێنان‌ و هەروەها ناساندنی كۆمەڵكوژییەكانی كیمیاباران، ئەنفال، جینوسایدی ئێزیدییەكان، كوردە فەیلییەکان، بارزانییەكان، سپایكەر، باشوور و ناوەڕاستی عیراق‌ و تەواوی قوربانییەكانی دەستی تیرۆریزم‌ و قەرەبووی زیانەكانیان.

كێشەی كورد لە ناوچەكە و وڵاتانی دەوروبەردا
جگە لەوەی لە ماوەی رابردوودا ی.ن.ک پشتیوانی ماددی‌ و مەعنەوی پرسی كێشەی كورد لە ناوچەكە و بەتایبەتی لە وڵاتانی دەوروبەردا بووە بەڵام هەمیشە جەختی لەسەر بە ئاشتی چارەسەركردنی پرسی كورد کردۆتەوە لەو پارچانەی دیكەی كوردستان، هەربۆیە لەخاڵی (9)دا جەخت دەكاتەوە كە پشتیوانی ئاشتیانە و دیموكراسیانەی پرسی كوردە لە ناوچەكەدا.

كوردستان لە ماوەی رابردوودا بە چەندین قۆناغی تەنگەژە و گرفتی شەڕی ناوخۆییدا تێپەڕ بووە. كاریگەرییەكانی شەڕی ناوخۆ تا هەنووكەش لەسەر تەواوی تاك‌ و كۆمەڵی كوردستان ماوەتەوە لە رووی دەروونی‌ و كۆمەڵایەتی‌ و سیاسی‌ و ئابوورییەوە، كە بەداخەوە حكومەتی هەرێم لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆ بوو بە دوو ئیدارە‌ و دوو زۆنی جیاواز، هەربۆیە لە خاڵی(10) دا یەكێتی هەوڵ دەدات كە بارودۆخی كوردستان بەشێوەیەكی هەمەلایەنە ئاسایی بكرێتەوە ‌و كار لەسەر سڕینەوەی كاریگەرییە نێگێتیڤەكانی شەڕی ناوخۆ ‌و دوو ئیدارەیی بكرێت.

لە ساڵی( 1992) لە دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان‌ و دروستبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكێتی هەرزوو دركی بەوە كرد كە پێویستە ئەم هەرێمە خاوەنی دەستووری خۆی بێت، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین لیژنەی جیاجیای پێكهێنا بۆ ئامادەكردنی رەشنووسی دەستووری هەرێم‌ و پێشكەش بە پەرلەمان بكرێت، بەڵام بەداخەوە سەرەڕای هەوڵە بەردەوامەكانی ی.ن.ک بۆ جێگیركردنی دەستوورێكی مەدەنی ‌و پێشكەوتنخوازانە تائێستا نەتوانراوە دەستوورێك بۆ هەرێمی كوردستان پەسەند بكرێت، هەربۆیە جارێكیتر لە پڕۆگرامی چوارەمین كۆنگرەدا جەخت دەكاتەوە و لە خاڵی (11)دا كە هەوڵبدرێت هەموار و پەسەندكردنی پڕۆژەی دەستووری هەرێم بكرێتەوە كە سیستمی پەرلەمانی تێدا جێگیر بكرێت.

لەپێناوی پەرژەوەندیی و ئامانجی گشتیدا ی.ن.ک پێویستی بە پشتیوانی لایەنە پێشكەوتنخواز و دیموكراتخوازەكانە لەپێناوی بەرژەوەندیی باڵاو هاوبەشی گەلانی كوردستان و عیراق. هەربۆیە لە خاڵی(12)دا جەخت دەكاتەوە لەسەر پتەوكردنی پەیوەندییەكان‌ و هاوپەیمانی لەگەڵ هێزە دیموكراتخواز و نیشتمانییەكان لەپێناوی بەرژەوەندییە باڵا و هاوبەشەكان.

دوابەدوای دروستبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان ی.ن.ک هەوڵی دروستبوونی هێزێكی چەكداری نیشتمانی داوە بۆ ئەو مەبەستەش چەندین پڕۆژەیاسای پێشكەش بە پەرلەمان‌ و دەزگا پەیوەندییدارەكان كردووە‌ و بە عەمەلیش هەوڵی بۆ داوە و لەو پێناوەشدا ی.ن.ك زیانی زۆری بەركەوتووە، بەڵام بەداخەوە ئەو ئامانجە نیشتمانییە مێژووییە نەهاتۆتە بەرهەم. بەڵام ی.ن.ك لای خۆیەوە لە هەوڵەكانیدا هەر بەردەوامە و بە پێشنیاز و دەستپێشخەریی هەڤاڵ مام جەلال یەكەمین كۆلێژی سەربازیی ‌و كۆلێژی پۆلیسی دامەزراند‌ و تائێستا لە بەرهەمهێنانی كادر و ئەفسەری ئەكادیمی بەردەوامە و تا هەنووکەش هەزاران کادری مەسلەکیی سەربازیی پێگەیاندووە.

هەربۆیە لە دواخاڵدا داوا دەكات كە هێزی چەكدار لەژێر سایەی ئاڵای نیشتماندا ئەو هێزە بە دامەزراوەیی بكرێت‌ و بێلایەن رێكبخرێتەوە.