عیراق لەنێوان هەژموونی چەند وڵاتێكدا دەستەوستان ماوە، چەندین ساڵە هەوڵی خۆدەرباز كردن و سەربەخۆیی و بەدەستهێنانی سیادەی خۆی دەدات، بەڵام هێشتا خاوەن ئیرادە و سەربەخۆییەكی تەواوەتی نییە.
هەریەك لە ئەمریكاو ئێران رزگاركردنی عیراق لەدەستی دیكتاتۆرییەتی بەعس بە بەشێك لە ئیستیحقاق و دەستكەوتی سیاسیی خۆیان دەزانن.

هەردوو وڵات بە میكانیزمی جیاجیا هەوڵی چەسپاندنی پێگەی خۆیان و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەدەن لە عیراقدا.

لە بەرژەوەندیی ئەم دوو وڵاتەدا نییە كە عیراق بەهێز بێت، لەهەمان كاتدا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە ئابووریی و ستراتیژییەكانیان لە قازانجی ئەوان نابێت ئەگەر عیراق دابڕمێت و هاوشێوەی سوریا بكەوێتە ناو جەنگێكی ناوخۆیی و مەزهەبییەوە.

سەردانی وەزیری دەرەوەی عیراق بۆ سعودیە و كردنەوەی دەروازەی عەرعەر دوای 30 ساڵ، هەنگاوێكی نوێی عیراقە بۆ كرانەوە بە رووی وڵاتانی عەرەبیدا و بۆ ئێستا كردنەوەی دەروازەیەكی كۆنی ئابوورییە و ئەمەش دەستپێكی گەمەیەكی سیاسیی نوێیە.

لە سعودیە پادشایەكی گەنجی جیاواز لە پادشاكانی جاران فەرمانڕەوایە و وڵاتەكەی بە رووی ئەمریكا و ئیسرائیلدا كردۆتەوە و پەیڕەویی سیاسەتێكی نوێی جیاوازتر لە جاران دەكات.

ئەم هەنگاوەی عیراق بەرەو سعودیە، دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا نییە و بە رەزامەندیی ئەوانە و بەوتەی چاودێرانی دۆخی عیراقیش كەناڵێكە بۆ دووركەوتنەوەی عیراق لە ژێر هەژموونی ئێران. لەهەمان كاتدا لە بەرژەوەندیی هەندێك حزبی عیراقی و هێزی چەكداریشدا نییە.

كاردانەوەی ئەمەش لە بۆردمانكردنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا بە روونی دەردەكەوێت، هەروەها لەو هەوڵانەی دژبە كابینە وزارییە كاتییەكەی كازمی و دەدرێن و ئەو دەنگۆ و هەنگاوانەش سەبارەت بە ئاڵوگۆڕی سێ سەرۆكایەتییەكەش بەشێكن لە ناڕەزایی.

كردنەوەی دەروازەی عەرعەر بە رووی وڵاتانی عەرەبی و سعودیە لە رووی ئابوورییەوە، پچڕاندنی ئەو ناوكە پەتكەیە (حبل السری) كە عیراقی بە توركیا و ئێرانەوە بەستبۆوە و هەنگاونانە بەرەو وڵاتانی كەنداو، ئەمەش لاپەڕەیەكی نوێیە لە سیاسەتی عیراقی دوای پرۆسەی ئازادی.
عیراق چەندین دەروازەی سنووریی بە رووی وڵاتانی دراوسێیدا هەیە، ئێران و سوریا و سعودیە و توركیا و كۆیت و ئوردن.
لەپاڵ دەروازەی سنووریی رەسمیدا، چەندین دەروازەی سنووریی نا رەسمیش هەن، لەم هاوكێشەیەدا دەردەكەوێت كە گرنگی ئەم وڵاتە بۆ بەستنەوەی ئابووریی وڵاتانی ناوچەكە چەند زۆرە! دەبوایە بەهێزترین وڵاتی ئابووریی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، عیراق بوایە. بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە كە بۆچی ناتوانێت ببێت بە وڵاتێكی خاوەن سەقامگیریی ئابووریی و سەقامگیریی ژیان و سەقامگیر لەڕووی سیاسییەوە؟
ئەم پرسیارە هێشتا وەڵامێكی وای بۆ نەدۆزراوەتەوە كە بتوانێت قەناعەت هێنەربێت. بەڵام روونە لە هەموو ئان ‌و زەمانێكدا نەیتوانیووە خۆی لەژێر كاریگەریی وڵاتانی زلهێز قوتار بكات.
بوونی ئەو هەموو دەروازە سنوورییانە، گرنگترین سەرچاوەی ئاڵوگۆڕی كەلوپەل و كاڵاو دەستكەوتنی داهاتن. لەپاڵ ئەوەی وڵاتێكە كە خاوەنی نەوتێكی زۆرە.
لەكاتێكدا دوای 30 ساڵ دەروازەی عەرعەر دەكرێتەوە، عیراق بە قەرزكردن دەتوانێت مووچەی فەرمانبەرەكانی بدات، بەڵام سعودیە لە دوای 30 ساڵ ئابوورییەكەی بەهێزتر بووە و وڵاتێكی دەوڵەمەندترە بەبەراورد بە 30 ساڵی پێش ئێستا.
ئەم بڕیارە نوێیەی نێوان عیراق و سعودیە، تەنیا مەسەلەی ئابووریی نییە، كرانەوەی عیراقە بەرەو وڵاتانی عەرەب بەگشتی و پاشان وڵاتانی كەنداو بە تایبەتی، وڵاتانی خۆرئاوا و ئەمریكاش پشتیوانیی ئەم ئاراستەیە دەكەن، بەڵام ئایا كردنەوەی عەرعەر لە باری ئابووریی و سیاسیی عیراق بەرەو كوێ دەبات، لەكاتێكدا كرانەوە بەرەو ئاساییبوونەوەی پەیوەندیی بەشێك لە وڵاتانی عەرەب لەگەڵ ئیسرائیل، خەریكە دەستپێبكات؟
بازرگانی نێودەوڵەتی بابەتێكی نوێ نییە، بەڵكو یەكێكە لە بایەخدارترین كەناڵی پێشكەوتنی بازرگانی و ئابووریی و پێشكەوتنی مرۆڤ و ئاڵوگۆڕكردنی مەعریفە.
بە جیاوازیی لەگەڵ بارزگانیی ناوخۆ، بازرگانی نێودەوڵەتی پێویستی بە دامودەزگا و دامەزراوەی دەوڵەتیی هەیە بەجۆرێك كە بتوانێت ئیدارەی ئەو جۆرە بازرگانییەش بدات لە رێگەی دەروازەی سنوورییەوە.
عیراق لەم ساتەدا دامودەزگای دەوڵەتیی لاوازە و دەروازە سنوورییەكانی بەتەواوی لە ژێر هەژموون ‌و دەسەڵاتی حكومەتدا نین.
ململانێی ساڵانی رابردووی هۆزەكانی عەرەب لە باشوور و لەبەسرە بەتایبەتی و هەروەها هێزە مەزهەبییەكان لەسەر بەڕێوەبردنی دەروازەكان و بۆریی نەوت و گواستنەوە و پاراستنیان بوو.
لەبەرئەوەی سنووری عیراق لەگەڵ دراوسێكانیدا ناسەقامگیر بووە، ئەم سنوورە بە نەخشەی ئیستعمار چەسپاوە، نەك سروشتی و قبوڵكراو، بۆیە دەستێوەردانی بەردەوام هەبووە یان كێشەی بەردەوام هەبووە، ئەم كێشانە ناوبەناو سەرهەڵدەدەن و پاشان چارەسەر دەكرێن.
لەدوای 30 ساڵ لە كردنەوەی دەروازەی عەرعەر، عیراق دوو دەروازەی لەگەڵ سعودیەدا هەیە، كە بریتین لە دەروازەی جمیمە و عەرعەر.
بە بڕوای من، كردنەوەی دەروازەی سنووری بە رووی وڵاتانی كەنداودا بەگشتی ‌و بەتایبەتی سعودیە، سەرەتایەكی نوێ لە ئاراستەی سیاسیی لە عیراق دروست دەكات.
ئەگەر دەوڵەتەكە لەناوخۆدا بەهێزبوو، ئەوا بەقازانجی ئابووریی عیراق و خەڵك دەشكێتەوە و ئەگەریش وەكو ئێستا بمێنێتەوە، ئەوا دەستێوەردانی سعودیەش لەپاڵ ئەمریكا و ئێراندا لە ناوخۆی عیراق زیاد دەكات.
*ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەفراكسیۆنی ی.ن.ك