لە ماوەی پێشوودا كۆمەڵێك دۆست و برادەر گلەیی ئەوەیان لێدەكردم، كە من باسی شۆڕشگێرانی ئەمریكای لاتین و ئاسیا و ئەوروپام كردووە، كەمتر باسی شۆڕشگێرانی كوردم كردووە، هەرچەندە كەم یان زۆر باسی هەندێك شۆڕشگێر و كەسایەتی كوردیشم كردووە.
گەر سەیری مێژووی كوردستان بكەین، پڕیەتی لە چیرۆكی جۆراجۆری گیانفیدایی و خۆبەخشیی، سەدان كەسانی ئازا و جوامێرمان هەبووە كە رۆڵی بەرچاویان لە خزمەتكردنی گەل و نیشتمان گێراوە، لێ بەداخەوە لەلایەكەوە بە حوكمی ئەوەی ئێمە گەلێكی داگیركراو بووین، زۆرێك لەو چیرۆكانە لەناوچوون، لەلایەكی تریشەوە خۆشمان كەمتەرخەم بووین لە فەرامۆشكردنی ئەو چیرۆكە مەزنانە. دیارە لە كوردستاندا خەڵكانێكی قارەمانی زۆرمان هەیە، كەهەر یەكەكیان خاوەنی چیرۆكی جوانن، لێ بەداخەوە باس ناكرێن، ئەمەش تاڕادەیەكی زۆر میدیاكان و كەمێكیش نووسەران رۆڵیان هەبووە، كە ئەم چیرۆكانە بۆ نەوەی نوێ باس ناكەن، تاوەكو ئاگاداری مێژوویان بن.
بەهەرحاڵ ئەمجارەیان پێمخۆشە باسی چیرۆكی پێشمەرگەیەكی قارەمان و ئازای ناوچەی هەورامان بكەم كە ئەویش شەهید ( بەرزان محەمەد سان ئەحمەد هەورامی)یە.
دیارە لە ناوچەی هەوراماندا سەدان پێشمەرگەی قارەمان و جوامێر و ئازامان هەبووە، كە نموونەی خۆڕاگریی و گیانفیدایی بوون، شەهید بەرزانیش یەكێكە لەو پێشمەرگە قارەمانانەی هەورامان، كە نموونەی ئازایەتیی و جوامێریی گەورە بووە، هەمیشە چیرۆكی ئەم پێشمەرگەیە بۆ ماوەیەكی زۆر مایەی سەرنج و تێڕامانم بوو، ئەوەش لەبەر كۆمەڵێك هۆكار.
بۆ من كاتێك بمەوێت هەڵسەنگاندن بۆ كەسایەتی كەسێك بكەم دوو خاڵ زۆر گرنگن لە لام، یەكەمیان: ئایا هەڵوێستی ئەو كەسە لەسەردەمی رژێمی سەدامدا چۆن بووە، لەگەڵ رژێم بووە یان دژ بووە.
دووەمیان: ئایا لە سایەی حكومەتی هەرێمدا بەشداربووە لە گەندەڵی یان نا.
گەر كەسێك لەسایەی رژێمی بەعسدا دژی ئەو ڕژێمە بووبێت، ئەوە مایەی ڕێزە لەلام، هەروەها گەر كەسێكیش بەشداری گەندەڵی كردبێت، ئەوە بۆ من هیچی لە خیانەت كەمتر نییە.
بەهەرحاڵ كاتێك سەیری مێژووی ئەم شەهیدە قارەمانەم كرد، مایەی رێز و تەقدیر بوو لە لام، ئەوەش لەبەر كۆمەڵێك هەڵوێستی جوامێر و مەردانەی كە لە ژیانیدا بەرامبەر خاك و گەلەكەی هەیبووە.
لێرەدا هەوڵ دەدەم بە كورتی باسی چیرۆكی ئەم شەهیدە بكەم، كە بە راستی مایەی رێز و تێڕامانە.
رۆحێكی ئازاد و ئازا
هەمیشە لەناو كۆمەڵگادا چەند كەسانێك خاوەنی تایبەتمەندییەك دەبن، كە لەوانی تردا نییە، ئەمانە دوای مێگەل ناكەون و بە تەنها رێدەكەن و خاوەنی رۆحێكی ئازادن، كە لەوانی تردا ئەم رۆحە نییە. دیارە لە فكرو فەلسەفەدا نیتچە زۆر كاری لەسەر ئەمجۆرە كەسانە كردووەو ئەمانەی بە سوپەرمان وەسف كردووە، ئەلبێرت كامۆش بە مرۆڤی یاخی و ئەریك فرۆمیش بە ژیاندۆست وەسفیكردوون، لە ئەدەبیشدا دۆستۆیڤسكی لە رۆمانەكانی (شەیتانەكان و برایانی كارامازۆف) دا بە (مرۆڤی باڵا)وەسفیكردوون، ئەم جۆرە كەسانە جگە لەوەی خاوەنی رۆحێكی ئازادن، توانایەكی گەورەی ئازایەتیی و جوامێریشیان هەیە، كە لە كەسانی تردا نییە، دیارە لەناو هەموو كۆمەڵگەیەكدا ئەمجۆرە كەسانە بوونیان هەیە، لە كوردستانیشدا لەمجۆرە كەسانەمان هەیە.
شەهید بەرزان لە ساڵی 1959 لە تەوێڵە لە بنەماڵەیەكی ناسراو لەدایك بووەو باوكی سەرۆك شارەوانی تەوێڵە بووە، لەسەردەمی لاوێتیدا ئاشنا بووە بە فكری چەپ و كۆمۆنیستی ، ئەمەش كاریگەری گەورەی لەسەر كەسایەتی كردووە.
دیارە لە تەوێڵەدا فكری چەپ و كۆمۆنیستی زۆر باووبوە، بەتایبەتی لە سەدەی پێشوودا، چونكە حزبی شیوعی ئەندام و هەوادارێكی زۆری هەبوون، ئەمەش كاریگەری هەبووە لە بڵاوبوونەوەی فكری چەپ لەم ناوچەیدا.
زاڵبوونی فكری چەپ
شەهید بەرزان لەسەرەتای لاوێتیدا باوەڕی تەواوی بە فكری چەپ و كۆمۆنیست و پێشكەوتنخوازی بووە، پاش ماوەیەكیش پەیوەندی بە ڕێكخستنەكانی حزبی شیوعییەوە دەكات و دواتریش چەكی شۆڕش دەكاتە شانیی و دەبێتە پێشمەرگە لە ریزەكانی ئەو حزبە، هەتا ساڵی 1980 لەگەڵیان دەبێت، هەرچەندە ئەو لەحزبایەتیشدا زیاتر رۆحێكی ئازادی هەبووەو بەرگری لە سەربەخۆیی فكریی و سیاسی خۆی كردووە، ئەمەش بۆ ئەندامی حزبی كوردی، شتێكی نامۆیە.
بەشداریكردن لە شۆڕشی ئێران
شۆڕشی ئێران یەكێكە لە شۆڕشە مەزنەكانی سەدەی بیستەم، زوڵم و زۆری رژێمی شای ئێران، مایەی بێزاری بووە لە لای زۆربەی گەلانی ناوچەكە، كوردیش لە هەموو گەلانی تر زەرەرمەندبوون لەم رژێمە.
بۆ شەهید بەرزان كوردستان یەك بووە، دوژمنیش تەنها داگیركەرانی كوردستان بووە، هەربۆیە لە هەرشوێن و كونجێكی ئەم كوردستانەدا، شۆڕش بووبێت، ئەو چەكی شۆڕشی لەشان كردووە، گیانی خۆی خستۆتە بەردەم فیشەكی دوژمنان، هەربۆیە بەشێوەیەكی سەربەخۆ و بێ گوێدانە ئینتمای حزبی و سیاسی، بەشداری لە شۆڕشی ئێران دەكات بۆ رزگاركردنی شار و شارۆچكە كوردییەكان، دواتریش كاتێك ساڵی 1982 هێرشی بەربڵاوی سووپای ئێران بۆسەر ناوچەكە دەستپێدەكات، دووبارە چەكی شۆڕش دەكاتەوە شانی و بەشداری داستانی بەرەنگاری دەكات بەتایبەتی لەناوچەی هەوراماندا، ئەمەش خاڵێكی گەشی تری شەهید بەرزانە.
پێشمەرگایەتی لەگەڵ ی.ن. ك
دواتر دەگەڕێتەوە بۆ كوردستان ماوەیەك لە یەكێك لە گوندەكانی دادەنیشێت، پاشان پەیوەندی بە ریزەكانی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستانەوە دەكات، كە لەوكاتەدا بەهێزترین رێكخراوی چەپی كوردستان بووە، لە ساڵی1983 ەوە تا ساڵی 1985 وەكو ئەندامێكی چالاك كار دەكات، پاشان ساڵی1985 دووبارە چەكی شۆڕش دەكاتەوە شانی و دەبێتە پێشمەرگە لە ریزەكانی كۆمەڵە و بەشداری زۆربەی جەنگ و داستانەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەكات، ئەمەش خاڵێكی گەشاوەی ژیانی ئەم شەهیدە قارەمانەیە، چونكە پێشمەرگایەتی لەوكاتەدا، هەڵوێستێكی مەزن و مەرد و گەورە بووە.
بەشداری لە راپەڕین
وێستگەیەكی گرنگی تری ژیانی شەهید بەرزان، بەشدارییكردنە لە راپەڕینە مەزنەكەی ساڵی 1991، لە كاتێكدا خەڵكانێك راپەڕینیان وەكو دەرفەت و هەل دەبینی بۆ دزیی و تاڵانی، بەڵام ئەو وەكو پێشمەرگەیەك بەشداری رزگاركردنی زۆربەی شاروشارۆچكەكانی كوردستانی كردووە بەتایبەتی ناوچەی هەورامان و هەڵەبجە و دواتریش سلێمانی، پاشان بەشداری لە داستانی رزگاركردنی شاری كەركووك كردووە، هەروەها بەشداریشی لە هەڵمەتی رزگاركردنی كفریی و كۆڵەجۆ و بەرگریكردن لێیان كردووە و هەتاوەكو كۆتایی لەگەڵ هێزی پێشمەرگە و خەڵكی ئەو ناوچەیە ماوەتەوە.
مین، دوژمنە سەرسەختەكەی تەوێڵەو هەورامان
رژێمی بەعس لە پاش خۆی هەروەك چۆن هەزاران جاش و نۆكەری خۆی بەجێهێشت، ملیۆنان (مین) یشی بە دیاری بۆ خەڵكی كوردستان بەجێهیێشت، لە بەشێكی زۆری كوردستانیش بەتایبەتی ناوچە سنوورییەكان، مینێكی زۆری چاندبوو، تەوێڵە لە هەموو شوێنێكی كوردستان زیاتر مینی تێدابوو، ئەوەش لەبەرئەوەی رێك لەسەر سنووری ئێران بوو، ئەمەش وایكرد ببێتە مەیدانێكی گەورەی جەنگەكە، كە چەندجارێك ئێران وعیراق تەوێڵەیان داگیركرد، هەرجارەشی كە داگیریان دەكرد، مینیان لەناو باخ و بێستان و كۆڵانەكانی تەوێڵەدا چاندووە، بەتایبەتی هاوینەهەواری ئاوێسەر، چونكە سەرچاوی ئاوی تەوێڵەیە.
لەكاتی راپەڕین و كۆڕەو دواتریش، خەڵكێكی زۆر بەهۆی مینەوە گیانیان لەدەستدا، لەوكاتەشدا هیچ رێكخراوێكی حكومی و بیانی نەبوو، كە هاوكاری خەڵكی بكات بۆ رزگاربوون لەو بەڵا گەورەیە، بەرەی كوردستانیش ئەم مەسەلە گرنگەی تەسلیمی خەڵكی و خودا كردبوو، ئەمەش وایكرد كە خەڵكێكی زۆر نەوێرێت بگەڕێتەوە بۆ تەوێڵە و باخەكانیان ئاوەدان بكەنەوە.
ئا لەوكاتەدا شەهید بەرزان ، واز لە ژیانی پێشمەرگایەتی دەهێنێت، بەڵام هەروەكو پێشمەرگەیەك ئەمجارە دێتە مەیدانی جەنگێكی سەخت و دژاورەوە، كە ئەویش جەنگی لەناوبردنی مین بوو، كە بەداخەوە لە كۆتاییشدا ژیانی دەكاتە قووربانی.
شەهید بەرزان شارەزایی باشی لە جۆرەكانی چەكدا هەبووە، هەروەها لە شێوەی هەڵگرتنی مینیش شارەزا بووە، دواتر لەرێگەی ئەزموونەوە زانیاری زیاتر پەیدا دەكات و دەچێتە ناو جەنگێكی سەختەوە لەگەڵ دوژمنێكی بێ رەحم و دڕندە، كە ئەویش خۆی ئامادەكردووە تاوەكو گیانی لەناوبەرێت.
وازهێنان لە خۆشی ژیان
لە پاش ڕاپەڕین مەرزی تەوێڵە یەكێك بوو لە مەرزە دەوڵەمەندەكانی هەرێمی كوردستان، بازرگانییەكی زۆری تێدابوو، هەرئەمەش وایكرد كە حزبەكانی بەرەی كوردستانی ململانێی توند لەسەر گومرگی تەوێڵە بكەن، زۆرێك لە هەڤاڵانی شەهید بەرزانیش جەنگی دامەزراندیان دەكرد لە گومرگی تەوێلە، بەڵام ئەو لەوكاتە سەختەدا دووبارە پشتی لەسەرەوەت سامان و گەندەڵی كرد، خۆی خستە بەرەی خەڵكی رەنجدەر و زەحمەتكێشی كوردەوە، كە رۆژانە بە مینەكانی سەدام بریندار دەبوون یان شەهید دەبوون.
ئەو بووە سەرمەشق بۆ چەند كەسێكی تریش، كە بەشداری هەڵمەتی لەناوبردنی مین بكەن لە تەوێڵە لەپێش هەموویانەوە هەردوو شەهیدی نەمر(ئازاد عارف و فەهمی دارا)، ئەمانیش لە رێگەی پاككردنەوەی باخەكانی تەوێڵە لە مین، گیانی پاكیان بەخشی.
جگە لەوەش بەحوكمی ئەوەی عاشقێكی گەورەی سروشت بووە بەتایبەتی هەورامان، هەمیشە ویستویەتی ئەم سروشتە جوانە لە پاشماوەكانی جەنگ و مین پاكبكاتەوە.
لەهەمووشی سەیرتر، شێوازی كاركردن و لەناوبردنی مینەكانیش مایەی سەرنج بووە، ئەو بەیانیان پاش خواردنی نان و چایەكی ئاسایی، كۆڵەپشتەكەی لەشان بووەو دەستیكردووە بە گەڕان و پشكنین بەدوای مینەكاندا و هەتاوەكو ئێوارە هەر لەناو باخەكاندا بەدوای میندا گەڕاوەو زۆرجاریش شەو لەناو باخەكاندا خەوتووە، دواتر هەموو مینەكانی كۆكردۆتەوەو بردوویەتی سەرووی ئاوێسەرەوە، گردۆڵكەیەكی لێدروستكردوون، لە دوورەوە بە فیشەكی قەناسە، لەناویبردوون، ئەمەش تا ڕادەیەك جۆرە فەنتازیاییەك بووە لای ، یان دەتوانم بڵێم جۆرە چێژێكی پێ بەخشیووە، خەڵكیش سەیریان لەم هەڵسووكەوتەی هاتووە.
بەداخەوە لە رۆژی 9/6/1991دا لە كاتێكدا خەریكی كۆكردنەوەی مینەكان دەبێت، قاچی دەخزێت و مینێكی گەورەی پێدا دەتەقێتەوەو مۆمی ژیانی دەكووژێتەوەو شەهید دەبێت.
دوا قسە
كاتێك سەردانی تەوێڵە دەكەم و بەناو باخەكانیدا پیاسە دەكەم بەتایبەتی ئاوێسەر، وێنەی شەهید بەرزان و هاوڕێكانی دەبینم، وەكو مەلێكی ئازاد بەناو باخەكاندا لە شەققەی باڵیان دەدەن، ئێستا خۆشبەختانە تەوێڵە و هاوینەواری ئاوێسەر ئاوەدان بۆتەوەو رۆژانە سەدان كەس سەردانی دەكەن بۆئەوەی لە جەنجاڵی و ناخۆشی ژیان دووربكەونەوە، بۆئەوەی هەوایەكی پاكو بێگەرد هەڵمژن، كە ئەمەش بەراستی لە سایەی خەبات و ماندووبونی ژیانی كەسانی وەكو شەهید بەرزان دروست بووە.
بەدڵنیاییەوە گەر هەوڵ و ماندووبنی شەهید بەرزان و هاوڕێكانی نەبوایە، ئێستا بەشێكی زۆری تەوێڵە بە وێرانەیی دەمایەوە، خەڵكانێكی زۆریش قاچ و دەستیان لەدەستدەدا یان شەهید دەبوون.
بەداخەوە هیچ ئاوڕێك لە خەبات و ماندووبونی ئەم شەهیدە قارەمانە نەدراوەتەوە، هەربۆیە من داواكارم لە شارەوانی تەوێڵە و پارێزگای هەڵەبجە و وەزارەتی رۆشنبیریش، وەكو ڕێزێك بۆ ئەم شەهیدە قارەمانە، كە خزمەتێكی زۆری پێشكەش تەوێڵە و خەڵكەكەی كردووە، پەیكەرێك بۆ ئەم شەهیدە بكەن، یان شەقامێك بەناویەوە بكەن، چونكە كەسیك بووە خزمەتی گەورەی خاك و نیشتمانەكەی كردووە. هەروەها بۆئەوەش كە نەوەی نوێ ئاگاداری مێژوویی وڵاتەكەیان بن و بزانن كە ئەم وڵاتە بە خوێنی ئەم شەهیدانە لە رژێمی بەعس و مینەكانی رزگاركراوە.
لە كۆتاییدا هەزاران سڵاو لە گیانی پاكی شەهید بەرزان و هەموو شەهیدانی رێگای كوردو كوردستان.