دیسانەوە تای هەڵبژاردن‌و بانگەشەی پێشوەختە، جەستەی سەرجەم لایەنە سیاسییە كوردستانی ‌و عیراقییەكانی داگرتووەو جگە لە یەكێتی، هەمووان لە ئامادەسازیدان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی «چاوەڕوانكراو»، تەنانەت هەندێك لایەن هێندە تاكەی بەرزە تووشی جۆرێك لەبزڕكان ‌و لێدوانی ناكۆك بۆتەوە لەنێوان سپێدەو ئێوارەی یەك رۆژدا. هەرچی لایەنە عیراقییەكانیشە، لەژێر دورشمی عیراقی یەكگرتوو، دەوڵەتی هاووڵاتیبوون ‌و دروشمە سواوەكانی 13 ساڵی رابردوودا سەرقاڵی مانۆڕی جۆراوجۆرن، شیعە بەرامبەر سوننەو كورد، سوننە بەرامبەر شیعەو هەردوولاشیان پێكەوە بەرامبەر بەكورد، بەڵام لە دوو تێڕوانین‌و گۆشەنیگای جیاوازەوە.
لەسەر ئاستی ئیقلیمیش پێدەچێت دووبارە لوبنان ببێتەوە بە چەقی چەند كەرتبوونەوەی جیهان، بەڵام نەك لەنێوان سۆڤێت ‌و ئەمریكادا، بەڵكو لەنێوان شیعەو سوننە، خۆرئاواو خۆرهەڵات، ئێران ‌و ئەمریكادا.
لەسەر ئاستی جیهانیش چڕبوونەوەی ململانێكانی ئێران ‌و ئەمریكا لە بابەتی پەیوەست بە كەیسی ئەتۆمیدا ئەوروپا‌و ئەمریكای تووشی جۆرێك لە دووبەرەكی كرد لەدوای ئەو هاوئاوازییەی كە خەریك بوو لە بابەتی خۆیشاندانەكانی دوو هەفتەی رابردووی ئێراندا دەهاتە كایەوە، هەفتەی پێشوو ئاماژەمان بەوە كردبوو هەر بابەتێك كە ئێران توخمێك بێت لە هاوكێشەكەیدا، بە جۆرێك لە جۆرەكان پڕیشكی بەر باشووری كوردستان دەكەوێت، جا بەباش بێت یان بەخراپ.
-1-
تای هەڵبژاردن‌و بانگەشەی پێشوەختە
لە 27 ساڵی تەمەنی ئەزموونی حوكمڕانیی كوردستاندا بەسەردەمی بەرەی كوردستانیشەوە «جگە لەقۆناغی شەڕی گەرمی ناوخۆی 1993-1998» هیچ كاتێك پەیوەندیی نێوان لایەنە كوردستانییەكان هێندەی ئێستا خراپ ‌و ئالودە نەبووە بە بەدگومانی، نەك تەنها لەنێوان حزبەكاندا، بەڵكو لەناو خودی یەك بەیەكی حزبەكانیشدا ململانێكان بەجۆرێك زەق بوونەتەوە، كە لەسایەی فەیسبوك ‌و سایتە سێبەرەكانی بەرپرسانی ئەو حزبانەوە رۆژانە بۆ خەڵك ئاشكرا دەبێت، كام بەرپرس لە كۆبوونەوەی حزبەكەیدا لەبەرامبەر كوتلەكەی دیكە هەڵوێستی جیاوازی دەربڕیووە، بێگومان «بە رەچاوكردنی هەڵڵای میدیایی تووشبوو بە نەفەسی فەیسبووك»، بەڵام دەبێ ئەو راستییەش بزانرێت كە هیچ دوكەڵێك بێ ئاگر نییە‌و كێشە‌و ململانێكە هەیە، بەڵام میدیاكان چۆن دەیوروژێنن، ئەوە دەچێتە بابێكی دیكەوە.
مشتومڕەكان لە بارەی هەڵبژاردنەوە وایكردووە، هەندێك لایەن لەیەك رۆژدا دوو بۆچوون بە دوو ئاراستەی پێچەوانە دەردەبڕن، لەلایەك داوای هەڵبژاردنی پێشوەخت دەكەن بەرمەبنای لایكەكانی فەیسبوك ‌و لەلایەكی دیكەوە جەخت لە پاككردنەوە لیستی دەنگدەران دەكەنەوە‌و دانیش بەوەدا دەنێت كە كۆمسیۆن ناتوانێت لەو ماوەیەی كە دیاریكراوە بۆ هەڵبژاردن لیستێكی پاككراوە لە ناوی ساختە ئامادە بكات. جا پرسیارەكە ئەوەیە كە كۆمسیۆن نەتوانێت پرۆسەی پاكسازیی لەو ماوەیەدا جێبەجێ بكات كە ماوە بۆ هەڵبژاردن، ئاخۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت چ سوودێكی دەبێت، یان ئەوانەش كە ئەو داوایە دەكەن بەنیازن پشكێكیان لەو ناوە ساختانە پێ ببڕێت؟
كە دەڵێم جگە لەیەكێتی، مەبەستم لەوە نییە كە یەكێتی خاترجەمە‌و بێ باكە لە هەڵبژاردن، بەڵكو یەكێتی سەرەڕای كێشە ناوخۆییەكانی، دەیەوێت بەرلە هەڵبژاردن چوارەمین كۆنگرەی خۆی ببەستێت، ئەو پرسەش پرسێكە كە هێشتا یەكێتی جگە لەلایەنی زارەكی، پێناچێت لەلایەنی پراكتیكیی ‌و تەكنیكی ئامادەكارییەوە ئامادەیی تەواوی كردبێت، بۆیە یەكێتی دڵنیایە ئەگەر كۆنگرە نەبەستێت، بە پەرش‌و بڵاوتر دەچێتە گەمەی هەڵبژاردنەوە، هێشتا دیاریش نییە كە ئاخۆ پێش ‌و پاش كۆنگرە پەیكەری رێكخراوەیی یەكێتی چی لێدێت، كە بێگومان ئەگەر بەرەو باشتری ببات، رەنگە پەیامی باشتریشی هەبێت بۆ هەڵبژاردن‌و ئەگەر بەرەو خراپتریشی ببات، ئەوا كاریگەریی لەسەر دەنگی لە هەڵبژاردن ‌و رەنگ ‌و ئامادەگیی لە پرۆسەی سیاسیی داهاتووی عیراق ‌و كوردستانیشدا دەبێت.
-2-
بانگەشەی عیراق لەسەر مەینەتییەكانی هەرێم
نامەوێت لێرەدا بچمەوە سەر وردەكاریی كێشەكانی نێوان هەرێم ‌و بەغدا، چونكە زۆری لەسەر وتراوە، بەڵام ئەوەی دەهێنێت ئاماژەی پێ بكرێت، دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی لایەنە دەسەڵاتدارەكانی عیراقە لەسەر شوێنەواری مەینەتییەكانی هەرێمی كوردستان بە دەسەڵات ‌و خەڵكەوە، كە دەڵێم دەسەڵات، مەرج نییە بەو جۆرە لێكبدرێتەوە كە دەسەڵاتدارانی هەرێمیش وەك خەڵكە ئاساییەكە بێ پارەو داماون، بەڵكو لەڕووی مەعنەوییەوە، كاریگەریی زۆر لەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمیش دروستبووە، لێرەدا چەند نموونەیەك وەردەگرین:
*رۆژگاری پێش ریفراندۆم دەسەڵاتدارانی هەرێم پێشوازییان لە سەرۆك ‌و سەرۆك وەزیران ‌و وەزیرە پلە باڵاكانی وەك دەرەوەو بەرگریی وڵاتانی زلهێزی جیهان‌و ئیقلیمی دەكرد‌و خۆشیان لەسەر ئاستی باڵا لەدەرەوە پێشوازییان لێدەكرا، بەڵام ئێستا وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا‌و وەزیری بەرگریی بەلجیكا لەلایەن عیراقەوە رێگەیان پێ نادرێت هێزەكانی وڵاتەكەشیان لە هەرێم بەسەر بكەنەوە، لەولاشەوە وەك لە سەرچاوە میدیاییەكانەوە ئاشكرا كراوە چەندین جار سەرۆكی حكومەتی هەرێم داوای بینینی بەرپرسانی توركیا‌و بەتایبەتی ئەردۆغانی كردووە، هێشتا رەزامەندیی نەدراوە، لەكاتێكدا رۆژگارێك بوو «چانكایە هەمیشە دەرگای لەسەر پشت بوو».
*چەندین هەوڵ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ‌و ئیقلیمی ‌و ناوخۆیی هەرێم ‌و عیراق لەئارادان بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەنێوان هەولێر‌و بەغدا، بەڵام تازە بەتازە وتەبێژی حكومەتی عیراق دەڵێت: «دانوستانی هەرێم ‌و بەغدا لەسەر ئاستی باڵا لەم كاتەدا كێشەكان ئاڵۆزتر دەكات»، ئەمەش بەمانای پیادەكردنی سیاسەتی پەرتكەو زاڵبەیە كە لەدوای ریفراندۆم بەگشتی ‌و لەدوای داگیركردنەوەی كەركوك ‌و ناوچە دابڕێنراوەكانەوە بەئاشكرا سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ نیشاندانی هەژموونی خۆی بەسەر سەرجەم پێكهاتەكانی عیراق ‌و وەك بانگەشەی پێشوەختی هەڵبژاردن پیادەی دەكات، تا بە نەیارەكانی لە كوتلە شیعەو سوننەكان ‌و حكومەتەكەی عەلاوی‌و هەردوو كابینەكەی مالكی بڵێت: «ئەوەی بەئێوە نەكرا بەرامبەر هەرێمی كوردستان، من كردم».
*حزبی دەعوە كە خۆی لە هەردوو كوتلەی مالكی ‌و عەبادیدا دەبینێتەوە، بەناوی حزبی دەعوەوە بەشداریی هەڵبژاردن ناكەن، بەڵام بە دوو هاوپەیمانیی جیاواز بەشداریی دەكەن‌و دواجاریش هەموو دەنگەكان دەچنەوە كاسەی حزبی دەعوە‌و لەئەگەری سەركەوتنیدا دەبێتە دەستكەوت ‌و ناوبانگ بۆ ئەو حزبەو لە شكستیشیدا ناوبانگی هەیبەتی حزبەكە وەك «دەعوە» پارێزراوە.
*جگە لەوەش ئەم دوو بەرەیەی دەعوە بەناوی دوو كوتلەكەوە‌و لەدەرگای پشتەوە بەنیازی كۆكردنەوەی هەموو ماڵی شیعەن. كە ئەو كۆبوونەوەیە لەبەرامبەر ئەو پەرش ‌و بڵاوییەی سەركردایەتیی سیاسیی لایەنە كوردستانییەكاندا، گورزێكی كەمەرشكێن لە ئایندەی ئەو سەركردایەتییە دەدات‌و بێگومان پڕیشكە گەرمەكەشی بەر گیانی كوردەواریی ‌و كوردایەتی دەكەوێت.
-3-
ئێران ‌و ئەمریكا ‌و ئەوروپا
پێدەچێت دنیای سەرمایەداریی چەندیی بانگەشەی دیموكراسی ‌و مافی مرۆڤ ‌و ئازادیی بكات، تا ئەو شوێنە بڕدەكات كە زیانی بۆ پەزەكانی نەبێت ‌و كێشەی ئابووریی بۆ دروست نەبێت، ئەگەرنا رەوتە سیاسییەكانی وڵاتانی سەرمایەداریی كە كار گەیشتە بەر قاپیی قاسەكانیان، خۆیان پاشەكشە دەكەن ‌و دۆسێكە رادەستی «رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ» دەكەن كە لەلایەك بڕیار‌و راسپاردەكانیان ئیلزامیی نییە‌و لەلایەكی دیكەشەوە تەنها ئەركیان دەبێتە «عەداد»یی شلاقەكان‌و هیچی تر.
لە دوو هەفتەی رابردوودا لەسەر مەسەلەی خۆپیشاندانەكانی ئێران، ئەمریكا‌و وڵاتانی ئەوروپا بەگشتی هاوئاوازبوون ‌و هاواری ئازادیخوازییان گوێی جیهانی كەڕ دەكرد‌و هەریەكەو لەلای خۆیەوە كەوتە كردنەوەی تەلەفزیۆن‌و سایت ‌و پەیجی تایبەت بۆ لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران سەبارەت بەوەی ئێران دەنگە ناڕازییەكانی نێو وڵاتەكەی سەركوت دەكات.
هەر لەم هەفتەیەدا كاتێك دۆناڵد ترەمپ هەوڵەكانی چڕكردەوە بۆ هێنانەوە بەرباسی كەیسی ئەتۆمیی ئێران‌و قسەكردن لەبارەی توندكردنەوەی سزاكان لەسەر ئێران، دەستبەجێ وڵاتانی ئەوروپای بەشدار لە رێكەوتننامە ئەتۆمییەكەدا، ئیستێكیان كرد‌و سەنگەری خۆیان لە ئەمریكاییەكان جیاكردەوە، چونكە لەدوای ئیمزاكردنی رێكەوتننامە ئەتۆمییەكەوە، ئەو وڵاتانە چەندین گرێبەستی بازرگانیی زەبەلاحیان لەگەڵ ئێراندا ئیمزاكردووە لەبواری نەوت ‌و گاز‌و وەبەرهێنان‌و …هتد-دا، بۆیە دەستبەجێ خۆپیشاندانەكانیان بۆ خەڵكی ئێران‌و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ بەجێهێشت، كە بێگومان ئەركی ئەو رێكخراوانە تەنها راپۆرت نووسین ‌و بەرزكردنەوەیانە بۆ سەر دۆڵاب ‌و ناو چەكمەجەی زلهێزەكان‌و تەنها لەو كاتانەدا سوودی لێ دەبینرێت كە زلهێزەكان بیانەوێت لە وڵاتێكی هەڵكێڵن، ئەوا سەرەتا بەچەكی ئەو راپۆرتانە دەستپێدەكەن.
-4-
لوبنان ‌و بوونەوە بە مەیدانی پاكتاو
هەرچەندە لوبنان لە 1975 تا رێككەوتننامەی تائیف 1989 سەنتەری كوشتار‌و ململانێی ئیقلیمی ‌و نێودەوڵەتی بوو، بەڵام لەدوای ئەو رێكەوتنەوە تا 2005 جۆرێك لە سەقامگیریی بەخۆوە بینی، بەڵام لەدوای تیرۆركردنی رەفیق حەریری ‌و باڵادەستبوونی حزبوڵڵاوە لەدوای كشانەوەی هێزەكانی سوریا، جارێكی تر بۆتەوە بە سەنتەری ململانێی شیعەو سوننە یان راستتر سەنتەری ململانێی خۆرئاواو سعودیە لەبەرامبەر ئێراندا.
ئەگەرچی پێشتر ناوبەناو ئەو دۆخە زەق دەبۆوە، بەڵام لەوەتەی سەعد حەریری سەرۆك وەزیرانی لوبنان دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەش كرد‌و لەپڕ‌و لەژێر گوشاری خۆرئاواو بەتایبەتیش فەرەنسادا دەستلەكاركێشانەوەكەی هەڵپەساردووە، هەر زلهێزەو لوبنانی كردۆتە تەختەی شەترەنج‌و هەریەكەو داشی خۆی دەجووڵێنێت، كە دواهەمینیان هەوڵی تیرۆركردنی محەمەد حەمدانی سەربە بزووتنەوەی حەماسە كە رۆژی یەكشەممە بەلەدەستدانی قاچێكی كۆتایی هات، ئەمەش ئاماژەی سەرەتای جەنگێكی دیكەی ئیقلیمی ‌و نێودەوڵەتییە لە نێوان دەزگا هەواڵگریی‌و سیخوڕییەكاندا لەسەر خاكی لوبنان بەو پێیەی ناوبراو یەكێكە لە ئەندامە باڵاكانی دەزگا ئەمنییەكانی حەماس، هەرچەندە وەك گریمانە دەستبەجێ پەنجەی تۆمەت ئاراستەی ئیسرائیل ‌و مۆساد كراوە، بەڵام خودی میدیای حەماسیش هێشتا ئەو تۆمەتەی وەك گریمانە ئاراستەی ئیسرائیل كردووە، بەو پێیەی سەرزەمینی لوبنان لە غیابی دەسەڵاتێكی سیاسی تۆكمەدا بۆتەوە بە مەیدانی جموجۆڵی سەرجەم هێزە ناكۆكەكان ‌و هەمووشیان دوو ئاراستە هەڵیان دەسووڕێنێت «ئێران لەلایەك ‌و سعودیە‌و خۆرئاوا» لەلایەكی دیكەوە، بەڵام ئەگەری هەیە دەیان ئەجێندا‌و ئاراستەی دیكە كار لەسەر ئەو دوو لایەنە ئاشكرایە بكەن بۆ دەستەبەركردنی بەرژەوەندییەكانی خۆیان لە ناوچەكەدا.
بێگومان هەرچییەكیش لە بەرامبەر ئێراندا رووبدات بە دوو ئاراستە كاریگەریی بەسەر باشووری كوردستانەوە دەبێت، چ وەك ئەوەی سنوورێكی هاوبەشی لەگەڵ باشووری كوردستان هەیە، چ وەك ئەوەی كە باشووری كوردستان هێشتا بەشێكە لەعیراق ‌و دەسەڵاتی ئێستای عیراقیش لە رووی تیۆریی‌و ئایدیۆلۆژی‌و خەسڵەتی حوكمڕانیشەوە كۆپییەكی لێڵی ئێرانە.