ئایا چیتر كاتی قسەكردن لەسەر تەقینەوەی دانیشتووان ماوە؟ وەڵامەكەی بە نەخێرە، بۆ یەكەمینجار لەمێژووی مرۆڤایەتییدا گەشەی دانیشتووانی جیهان بەهۆی كەمی لەدایكبووانەوە نەك مردن رادەوەستێت، نەك وەك ئەوەی بەهۆی رەشە تاعونەوە كە لەسەدەی چواردەدا روویداو مردنی نزیكەی دوو سەد ملیۆن كەسی لێكەوتەوەو لێوەی دانیشتوانی سەر گۆی زەوی كەمكردەوە. لەسەر بنەمای داتا و پێشبینییەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان، لە ساڵی 2100 ژمارەی دانیشتووانی جیهان دەگاتە نزیكەی 10.9 ملیار كەس، دەشێ ئەوە پێش كۆتایی سەدە روو بدات، بەپێی پێشبینییەكانی توێژینەوەیەك كە لەم دواییەدا بڵاوبووەوە، لە ساڵی 2064 ژمارەی دانیشتووان دەگاتە ترۆپكی، بە نزیكەی 9,7 ملیار كەسە، بەر لەوەی لە كۆتایی سەدە بۆ 8,8 ملیار كەس دابەزێت. لەگەڵ جیاوازیی نێوان پێشبینییەكانی مێژووی گەیشتنی ژمارەی دانیشتووان بۆ ترۆپك بە نزیكەی 25 ساڵ، ئەوەی دڵنیان لێی لەكۆتایی سەدە گەشەی دانیشتووان رادەوەستێ‌و روو لە داشكان دەكات. لەسەر بنەمای توێژینەوەو ئەو داتایانەی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و ناوەندەكانی توێژینەوە دەیخەنەڕوو، دەكرێ ئاماژە بۆ هەندێك لەو پێشبینییە گرنگانە بدەین:
بەر لە ساڵی 2025
یەك: رێژەی لەدایكبوون لە (2,42)ی ئێستا بۆ (1,9) لە ساڵی 2100 دادەبەزێت، واتە تێكڕای داشكانەكە ناتوانێ هاوسەنگیی رابگرێت، ئەو ئاستەی كە بتوانێ پارێزگاریی لە ژمارەی دانیشتووان بكات نەهێڵێ روو لە داشكان نەكات.
دوو: نێوەنجی تەمەن لە 31 ساڵی ئێستاوە بۆ 42 ساڵ لە 2100 بەرز دەبێتەوە، بەمەش رێژەی بەتەمەنەكان (85 ساڵ بەرەو سەرەوە) زیاد دەكات، لە 146 ملیۆنەوە بۆ 881 ملیۆن لە 2100. بۆ یەكەمین جار لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، لە ساڵی 2070 ژمارەی بەتەمەنەكان (65 ساڵ بەرەو سەرەوە) لە ژمارەی (خوار 15 ساڵ) زیاتر دەبێت. ئەمەش بێ كێشە نابێت، بەڵكو ئەو گۆڕانە كێشەی سیاسی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، زیادبوونی قورسایی بەخێوكردنی خانەنیشینانی لێدەكەوێتەوە.
سێ: ژمارەی دانیشتووانی ئەوروپا بە دیاریكراوی بەر لە ساڵی 2025 دەگاتە ترۆپكی، دوای ئەوە لەسەرەخۆ بەرەو كەمبوون دەچێت.
چوار: پێشبینی دەكرێت ژمارەی دانیشتووانی ئاسیا لە (4,6) لە ئێستا بۆ (5,3) لە 2055 زیاد بكات، بەر لەوەی دەست بە داشكانی دانیشتووانی بكات، لەم ساڵدا ژمارەی دانیشتووانی هەریەك لە كۆریا و ژاپۆن رووی لە داشكان كردووە، چین لە 2031 هەمان ئاراستەی دەبێت.
85 ملیۆن كەس زیاد دەكات
پێنج: ئەفریقا تاكە كیشوەرە كە رێژەی گەشەی دانیشتووانی بە تێكڕای بەرز بەردەوامی دەبێت، بۆ ئەوەی ژمارەی دانیشتووانی سێ هێندە زیاد بكات، واتە لە (1,3) ملیار بۆ (4,3) ملیار لە كۆتایی ئەم سەدەیە، بەوەش لە بەدەستهێنانی گەورەترین كێشوەری پڕ دانیشتووان نزیك دەبێتەوە.
شەش: پێشبینی دەكرێت كۆچ هێز بە دەستیكاری ئەمریكای باكوور ببەخشێت، كە لەم سەدەیە نزیكەی 85 ملیۆن كەسی بۆ زیاد دەكات، ئەمەش داشكانی ژمارەی دانیشتووانی دوادەخات.
حەوت: بەر لەكۆتایی ئەم سەدەیە، ژمارەی دانیشتووانی دەیان دەوڵەت روو لە داشكان دەكات، سێ لەسەر چواری دەوڵەتانی ئەوروپی داشكانی ژمارەی دانیشتووان بەخۆیانەوە دەبینن، بەر لە كۆتایی ئەم سەدەیە زیاتر لە 20 دەوڵەت ژمارەی دانیشتوانیان بە رێژەی (50%) دادەبەزێت، لەوانە ژاپۆن‌و تایلاند و ئیتالیا و ئیسپانیا، سەیرە ئەگەر بوترێ ژمارەی دانیشتووانی ژاپۆن لە 126 ملیۆن كەسەوە بۆ 74 ملیۆن كەس و ئیتالیا لە 60 ملیۆنەوە بۆ 40 ملیۆن كەم دەكات.
گرفتی دانیشتووان
بەهۆی ئەو گۆڕانكارییە گەورەو جیاوازییەی نێوان دەوڵەتان لە تێكڕای لەدایكبوون و پێكهاتەی تەمەنی دانیشتووان، پرسە گرنگەكانی دەوڵەتانیش جیاواز دەبن، جگە لە ئەفریقا زۆربەی دەوڵەتانی جیهان بەدەست گرفتی دانیشتووانەوە دەناڵێنن، كە پەیوەندیی بە كەمی رێژەی لەدایكبوونەوە هەیە نەك زیادبوونی، زۆرێكی ئەو گرفتانە پەیوەندیی بە پیری و پەككەوتنی هێزی كار و چاودێریی كۆمەڵایەتی‌و تەندروستیی پیرەكانەوە دەبێت، هێشتا زووە باس لە داشكانی هێزی كاری چین بكرێت، كە كار دەكاتە سەر پێگەی ئابووریی ئەو دەوڵەتە هەڵكەوتووە، دوای ئەوەی لە ساڵی 2035 وەك پێشبینی دەكرێت پێش ئەمریكا بكەوێت، ئەمریكاش لەكۆتایی سەدە دەتوانێ پێگەكەی خۆی بەدەست بهێنێتەوە، ئەمەش لەسەر گریمانەی بەردەوامی كۆچ كە هێزی كاری ئەمریكا نوێدەكاتەوە.
* سەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان