دەروازە
له هه‌لومه‌رجێكى جیهانى گۆڕدراوداو , له بارودۆخێكى سیاسى ئاڵوگۆڕدیوى عێراق و , هه‌تا ڕاده‌یه‌ك له ناوچه‌كه‌شدا, كه جیهانگیرى سایه‌ى سیاسى , ئابورى , ته‌كنه‌لۆژی و میدیایى به‌سه‌ر سه‌راپاى جیهاندا په‌خشه : ئه‌م جیهانگیریه‌ش , دواى ئه‌وه‌ى له سه‌ده‌ى هه‌ژده‌هه‌مه‌وه , شۆڕش و پڕۆسه‌ى دیموكراسى گه‌یانده ئاستێكى باڵاى ئابورى , سیاسى , كۆمه‌ڵایه‌تى , مافى ژنان و سه‌ربه‌ستیه‌كانى تاك و كۆ : هه‌تا ئێستا , سه‌ره‌ڕاى قه‌یران و , ته‌گوچه‌ڵه‌مه‌كان و , جیاوازى چه‌وساندنه‌وه چینایه‌تیه‌كان , نه‌ك دیموكراسى و سه‌رمایه‌دارى , دوچارى داڕمان و داڕوخان نه‌هاتن , به‌ڵكو, ستراتیژى دیموكراسى و بازاڕى ئازاد , پێشكه‌وتنیان گه‌یشتۆته ئاست و ئاڕاسته‌یه‌ك , ئیتر ناتوانن ده‌ستكه‌وته‌كانى شارستانیه‌تى دیموكراسى , له چوارچێچوه‌ى ڕۆژئاوادا مۆنۆپۆڵ بكه‌ن: به‌ڵكو ده‌بێ له دواى جه‌نگى سارده‌وه , بۆ ته‌واوى جیهانیشى بگوازنه‌وه . ئه‌مه‌ش, نه‌ك ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى دیموكراسى و مافى مرۆڤ و ئازادیه‌كان, بۆ تێكڕاى به‌شه‌ریه‌ت گرنگن, به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌شه كه كۆى سیسته‌مى سه‌رمایه‌دارى, له پاراستن, پێشكه‌وتنى دیموكراسى, ئازادى و ئاسایشى جیهانیش, پێویستى به بڵاوكردنه‌وه‌ى ته‌كنه‌لۆژیاو شارستانیه‌تى نوێى دیموكراسییه , بۆ جیهان. جیهان..سه‌رانسه‌ر , له باكورو باشوره‌وه, بۆ ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاواى گۆى زه‌وى. له هه‌لومه‌رجێكى هه‌ژاوى ئاواى هه‌ناوى جیهان و جیهانگیریدا, له كوردستانى عێراق و له‌ناو قه‌واره‌ى ئێستاى عێراقدا, ڕۆژانى ( 1 - 14 \6 \2010 ) له شارى سلێمانیدا, یه‌كێتیى نیشتمانى كوردستان, سێیه‌مین كۆنگره‌ى له‌ژێر دروشمى: (به‌ره‌وگۆڕانكاری و چه‌سپاندنى یه‌كێتى ناو یه‌كێتى) بۆ (1671) ئه‌ندامى كاراى خۆى به‌ست. تیایدا , ئه‌م په‌یڕه‌وو پرۆگرامه, په‌سه‌ند كرا. به‌مه‌ش هه‌تا سىَ ساڵى دیكه, ئه‌م په‌یڕه‌وو پرۆگرامه , دورنماى فه‌لسه‌فى, ئایدیۆلۆژى, سیاسى و په‌یكه‌رى ڕێكخراوه‌یى یه‌كێتییه: كه سه‌ره‌نجامى دیالۆگى ئازادانه‌ى زیاتر له (1000) ئه‌ندامى كۆنگره, له‌ناو كۆنگره‌و كۆمیته‌كانى كۆنگره‌دا, په‌سه‌ند كراوه . به‌راوردێكى بابه‌تى , بڕگه‌كانى ئه‌م په‌یڕه‌و و پڕۆگرامه, له‌گه‌ڵ په‌یڕه‌و و پڕۆگرامى دوهه‌مین كۆنگره‌ى یه‌كێتى , به‌سانایى گۆڕانكارى هه‌مه‌لایه‌نه ده‌رده‌كه‌وىَ . ئه‌م گۆڕانكاریانه‌ش , داخوازى په‌نگخواردوى ساڵه‌هاى بنكه‌كان و دڵسۆزانى یه‌كێتى بون , كه خۆش به‌ختانه هێنرانه دى .ده‌مێنێته‌وه بڵێین : هه‌تا چواره‌مین كۆنگره , ڕاده‌ى پابه‌ند بوون به په‌یڕه‌و و پڕۆگرام و بڕیارو ڕاسپارده‌كانى كۆنگره: به‌ڵكو , چۆنیه‌تى جێبه‌جێكردنیان له‌بۆته‌ى خه‌بات و كرداردا, ئه‌ركى مێژوویى ئۆرگانه‌كانى یه‌كێتییه, له هه‌ڤاڵ سكرتێرى گشتیه‌وه, بۆ سه‌ركردایه‌تى, مه‌كته‌بى سیاسى, كارگێڕ, ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندو ته‌واوى ناوه‌نده‌كانى دیكه‌ى یه‌كێتى . هه‌ر به‌مه‌ش , ده‌توانین په‌یمان و په‌یامى كۆنگره, له‌ناو ڕه‌نجده‌رانى بیرو بازو , له‌ناو جه‌ماوه‌ر, له خه‌باتى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تى و فكریدا, وه‌كو هێزێكى سۆسیاڵ-دیموكرات, كه خاوه‌ن به‌رنامه‌و پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى جیاوازه, له پێناوى ته‌واوكردنى ئه‌ركه‌كانى پڕۆسه‌ى دیموكراسی و به‌رده‌وام بون .. به‌ره‌و عه‌داله‌تى كۆمه‌ڵایه‌تیش , به كارو ئاكارى دیموكراسییانه‌ى ڕاسته‌قینه, له‌ناو گه‌له‌كه‌ماندا بسه‌لمێنین . بێگومان بۆ هێزێكى مێژوویى چاره‌نووسسازى وه‌كو یه‌كێتیش, له بارودۆخى ئه‌مڕۆى جیهان و ناوچه‌كه‌و كوردستانیشدا, پابه‌ند بوون به‌م په‌یڕه‌و و پڕۆگرامه‌و جێبه‌جێكردنیشیان , بۆ ئه‌و یه‌كێتیه‌ى هه‌تا ئێستا پێشه‌نگى رچه‌شكاندنى ئه‌ركه سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه, كارێكى مه‌حاڵ نیه. به‌ڵىَ یه‌كێتیه‌كى شۆڕش گێڕى دیموكرات, توانیبێتى :- له‌ڕۆژگارى نائومێدیدا , ئومێدى سه‌ركه‌وتن بژێنێته‌وه:- به‌رگه‌ى كاره‌سات , كیمیا باران , ته‌رحیل , ته‌هجیر , ته‌عریب و , ته‌بعیس بگرىَ:- پێش جه‌نگى عێراق - ئێران و دواى ڕێككه‌وتنیشیان چۆك دانه‌دا و درێژه به خه‌بات بدات:- ئۆتۆنۆمى له‌سه‌ره‌تاى هه‌شتاكانه‌وه بخاته چاڵه به‌فرى زه‌مانه و ستراتیژى چاره‌ى خۆ نوسین بكاته ئامانج:- كاریگه‌رترین ڕۆڵى له به‌رپا كردنى راپه‌ڕیندا گێڕابىَ:- ئه‌زمونى فیدراڵى كردبێته راستیه‌كى مێژوویى:- داینه‌مۆى روخاندنى فاشیه‌كان بوبىَ:- له به‌رامبه‌ر میللیشیاى سه‌له‌فیه‌كاندا , مه‌ترسى له‌سه‌ر دیموكراسى نه‌هێشتبى:- یه‌كه‌مین ڕۆژنامه‌ى رۆژانه‌ى ده‌ركردبىَ و یه‌كه‌م كه‌ناڵى ته‌له‌فزیۆنى كوردستانى دامه‌زراندبىَ:- به‌رگه‌ى ده‌ست تێوه‌ردانه ئیقلیمیه‌كان و پیلانه‌كانى گرتبىَ:- كاریگه‌رترین هێزى ده‌ربه‌ستى دیموكراسى و ئازادى وسه‌ربه‌ستى بىَ:- یاساى بارى كه‌سێتى ژنانى گۆڕیبىَ:- له بونیادنانى عێراقى دیموكراتدا , هێزێكى سه‌ره‌كى بىَ:- له به‌ره‌ى كوردستانیه‌وه بۆ هاوپه‌یمانى كوردستان , یه‌كێتى هه‌ر یه‌كێتى بىَ:- گه‌وره‌ترین هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌و چه‌واشه‌كارى ڕاى گشتى , دوچارى شكستى نه‌كردبىَ:- ئاكامى پابه‌ندبونى به دیموكراسى و ئازادى و كۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى , به‌ئه‌ندامى هه‌میشه‌یى سۆسیاڵ-ئینته‌رناسیۆناڵ , وه‌رگیرابىَ:- داخوازییه‌كى پیشه‌یى زۆرى هه‌تا ئێستاى سه‌ندیكاكانى به‌دیهێنابىَ:-یه‌كێتیه‌ك له شاخ و شار نان و ئازادى بۆ نوسه‌ران دابینكردبىَ :-له سێیه‌مین كۆنگره‌شدا, (20%) ى ژنان و چه‌ندین لاو , متمانه‌ى سه‌ركردایه‌تى و ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندیان وه‌رگرتبىَ..یه‌كێتیه‌كى ره‌گ داكوتراوى ئاوه‌هاى خاوه‌ن ده‌ستكه‌وت و گۆڕانكارى مێژوویى, بێگومان هه‌ڤاڵه‌كانى ده‌توانن بڕیارو به‌رنامه‌كانى , له‌ناو كۆمه‌ڵانى خه‌ڵكدا , جێبه‌جىَ بكه‌ن و چیش پێویسته , بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ى كه‌موكوڕى , مشه‌خۆرى , كه‌مته‌رخه‌مى و گه‌نده‌ڵى, بۆ باشتر خزمه‌تكردنى كۆمه‌ڵانى خه‌ڵك, ئه‌نجامى بده‌ن. به‌هیواین ...هه‌ڤاڵانى یه‌كێتى, یه‌كێتى سه‌ركه‌شى مێژووى نوىَ : یه‌كێتى به‌دیهێنه‌رى ده‌ستكه‌وته مێژووییه‌كان: یه‌كێتى پارێزه‌رو په‌ره‌پێده‌رى دیموكراسى: یه‌كێتى.. وه‌كو هێزێكى به‌رده‌وامى مێژوویى, هه‌ڤاڵه‌كانى بىَ په‌روا, خه‌بات بكه‌ن و له كۆڕى خه‌باتیشدا, په‌یڕه‌و و پڕۆگرامى سێیه‌مین كۆنگره, بكه‌نه ڕێنوێنى خزمه‌ت و هه‌ڵسوكه‌وت و هه‌ڵمه‌ت .. له هۆشیار كردنه‌وه‌ى خه‌ڵك , له به‌رگریكردنى له مافى خه‌ڵك, له شۆڕبونه‌وه بۆ ناو ڕه‌نجده‌رانى بیروبازوو, بۆ ناو گه‌ڕه‌كه‌كان و شارو شارۆچكه‌كانى كه‌نار, بۆ دێهات , هه‌تا بتوانین , قۆناغى گوزه‌رى دیموكراسى ,وه‌كو قۆناغه سه‌خته‌كانى دیكه‌ى خه‌بات , سه‌ركه‌وتوانه تێپه‌ڕێنین. ئیدى بۆ پێشه‌وه به‌ره‌و سه‌رخستنى دیموكراسى و , سیسته‌مێكى سكولار و, كۆمه‌ڵێكى مه‌ده‌نى و , له پاشه‌ڕۆژیشدا , بۆ به‌دیهێنانى كۆمه‌ڵێكى عه‌داله‌تى كۆمه‌ڵایه‌تى.مەکتەبی سیاسی
١- قۆناغی گوزەر
كوردستانی عێراق ، به قۆناغێكی ئیداری، سیاسی، كۆمه‌لایه‌تی، ئابووری و كلتووری هه‌ستیاردا تێپه‌ڕده‌بێت، كه قۆناغی گواستنه‌وه‌یه و هێشتا بنه‌ماكانی ئابووری ، ڕیزبه‌ندی چینایه‌تی و ئاراسته رووناكبیریه‌كانی، ته‌واو پێكنه‌هاتوون. به‌و پێیه‌ش هێشتا ململانێی نێوان تێزه جۆراوجۆره‌كان، بۆ فۆرمیلای قۆناغه‌كه به گه‌رمی له ئارادایه.جیهانگیریش به لای گه‌ش و خامۆشه‌كانیه‌وه ، تێزه زاڵه‌كه‌یه و به شێك له بنه‌ماكانی له كوردستاندا چه‌سپیون. ئه‌م قۆناغه گوزه‌ری بونیادنانی ئه‌زمونی دیموكراسی له كوردستاندا ، پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانه، كه كوردستان داگیر و دابه‌شكرا، هه‌روه‌ها جیاواز له سه‌رده‌می جه‌نگی دووه‌می جیهان كه هیچ مافێكی دیموكراسی به كوردستان ره‌وا نه‌بینرا، كۆماری رۆژهه‌لاتی كوردستانیشیان خسته ناو به‌رداشی سه‌ره‌تاكانی رێكه‌وتنی جه‌مسه‌ره‌كانی جه‌نگی سارد و له سه‌رده‌می جه‌نگی ساردیشدا ، هیچ نه‌ته‌وه و نیشتمانێك له رۆژهه‌لاتدا، له‌سه‌رده‌ستی جه‌مسه‌ره‌كانی رۆژئاوا و رۆژهه‌لاتدا ، به ئه‌ندازه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كورد دووچاری كاره‌سات نه‌كرا، هه‌تا زه‌ق زه‌ق له‌به‌رده‌م رۆژهه‌لات و رۆژئاوای جیهاندا جه‌نگی له‌ناوبردنی نه‌ته‌وه‌ی كورد گه‌یه‌ندرایه جه‌نگی جینۆساید و كیمیاباران .ئه‌زموونی ئێستای كوردستان ، پێچه‌وانه‌ی ته‌واوی سه‌رده‌مه‌كانی دیكه، كه‌وتۆته سه‌رده‌می جیهانگیری و له‌م سه‌رده‌مه‌شدا یه‌كه‌مین جاره شه‌پۆلی دیموكراسی له رۆژئاواوه بۆ رۆژهه‌لات ده‌گات، بۆ یه‌كه‌مین جاریشه، لایه‌نه گه‌شه‌كانی سه‌رده‌مه‌كه هاوئاهه‌نگه له گه‌ڵ ستراتیژی رزگاری و دیموكراسی كورد و كوردستان ، بۆیه كوردستانی عێراق كه به‌شێكه له عێراق ، وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی فره نه‌ته‌وه و فره ئایین و فره مه‌زهه‌ب له‌سه‌ر بناغه‌ی فیدراڵی و دیموكراتی و په‌رله‌مانی بناغه‌كانی بنیاتنانه‌وه‌ی دارێژراوه‌ته‌وه ، به‌لام له گرتنه‌به‌ری ئاراسته‌یه‌كی ته‌واو سه‌ربه‌خۆ، له بنیاتنانی كۆمه‌ڵێكی ئه‌وتۆدا كه به‌رجه‌سته‌كه‌ری چه‌مكی( ده‌وڵه‌ت- نه‌ته‌وه) بێت ئازاد و ده‌ستكراوه نییه، چونكه ئه‌و رێگه‌یه ، بۆ كوردستانی عێراق ، به‌ده‌یان رێگری سیاسی و ده‌ستوری به‌ستراوه، ئه‌مه‌ش وایكردووه ڕه‌وتی گه‌شه‌كردنی هه‌مه‌لایه‌نه و سه‌ربه‌خۆی كوردستان، كارێكی سه‌خت و دژوار بێت و سه‌رئه‌نجام نه‌شتوانرێ پێناسه‌یه‌كی ته‌واو سه‌ربه‌خۆی بۆ بكرێت ، له ڕووی كۆمه‌لایه‌تیشه‌وه ، جیاوازییه چینایه‌تییه‌كانی كوردستانی عێراق ، له ژێركاریگه‌ری ئابووربازاڕ و ڕه‌وتی جیهانگیری خێرا په‌ره سه‌ندوودا، سه‌ره‌تای بنه‌ماكانی ریزبه‌ندیه‌كی چینایه‌تی نوێی هێناوه‌ته ئاراوه و به‌مه‌ش پێكهاتنی بنه‌ما سه‌ره‌تایه‌كانی چینی ئاڤین ، بۆته جومگه‌یه‌كی گرنگی گۆڕانه كۆمه‌لایه‌تیه‌كان، له‌مه‌شه‌وه ، له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی كۆمه‌لایه‌تی نوێی كورده‌واریدا، بزوتنه‌وه‌یه‌كی روانگو نوێی كرێكاریش، له‌سه‌ربنه‌مای خه‌باتی پیشه‌یی و سه‌ندیكایی و ریفۆرمی هاوچه‌رخ هه‌تا دێت ، په‌ره‌ده‌سه‌نێت.هه‌رچه‌نده ئه‌وجیاوازییه چینایه تییانه ، خه‌سڵه‌تی كۆمه‌ڵێكن ، هێشتا به ته‌واوی وه‌ك كۆمه‌ڵێكی پێناسه‌كراوی سه‌ربه‌خۆ نه‌خه‌مڵیوون، چینه‌كان و جیاوازی و ململانێكانیان له هه‌ڵكشان و داكشاندان، بۆیه لانیكه‌م ده‌توانن بڵێن :له ڕووی ئابوری و كۆمه‌لایه‌تیه‌وه به ته‌واوی نه‌خه‌مڵیوون ، به‌لام ئه‌م نه‌خه‌مڵینه نه‌بۆته هۆی شاردنه‌وه‌ی كه‌لێنه‌كانی نێوان چینه‌كان و به‌رژه‌وه‌ندییه ناكۆكه‌كانیان. ئه‌و كه‌لێنه چینایه‌تییانه‌ش سه‌ره‌ڕای پێویستییه ئابورییه مێژووییه‌كه‌ی، هه‌ر له ئێستاوه له‌به‌رده‌م بنیاتنانی كۆمه‌ڵێكی ئاسووده و خۆشگوزه‌ران و سوودمه‌ند به ئاشتی كۆمه‌لایه‌تی ، كه یه‌كسانی ده‌رفه‌تی چونیه‌ك بڕخسێنێت، بونه‌ته ڕێگر.
٢- رزگاری کوردستان
لە لایەکی ترەوە ، کوردستانی عێراق لە ڕووی سیاسییەوە ، خاوەنی بزوتنەوەیەکی ڕزگاریخوازە، وەک خەیاتی نیشتمانێکی داگیر و دابەشکراوی لە مافە دیموکراسیەکانی زەوتکراو، کە بەشێک لە ئامانجەکانی وەدیهاتوون ، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا ، ئامانجی ئەوتۆ ماون، کە وەدی نەهاتنیان لە مەودای دووردا ، سەرکەوتنی بزوتنەوەکە و تایبەتمەندێتی سیاسی و ئابوری هەر بەشێکی کوردستان، هەتا ڕادەیەک چەمکی کارپێکراوی ئێمەش، بۆبزوتنەوەی ڕزگاریخوازی و دیموکراسی بباتەوە ژێر پرسیار، دیارە لە هەمان کاتیشدا ئەم تایبەتمەندیەش بۆ نۆرەی حۆی ستراتیژ و سیاسەتی یەکێتی ، لەستراتیژ و سیاسەتی گەلێ لایەنی سیاسی دیکە ، لە بەشەکانی کوردستان جیادەکاتەوە ، گەرچی لەوەش دڵنیاین کە ئینتما بۆ نیشتمان و نەتەوە هێشتا لە ئینتما بۆ چەمکی ڕزگاریی جیانەبێتەوە ، هێشتا بزوتنەوەی ڕزگاریی لە کوردستانی عێراق پێویستی بە درێژە پێدانی خەباتی دەستوری و شارستانی هەیە.هاوکات تەواونەبوونی ئەرکەکانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی لە کوردستانی عێراقدا تاکە مەترسی نییە لەسەر بزوتنەوەکە، بەڵکو بارودۆخ و ئایندەی عێراق و هەڵومەرجی ناوچەکەش ، کە دواجار کوردستان لە هاوکێشە دژوارەکەیدا بە هێزەوە ئامادەیە، مەترسی دیکەن لە بەرامبەر ئایندەی بزوتنەوەکە و پرۆسەی دیموکراسیش لە ناوچەکەدا.هێشتا لە کوردستاندا ، نە لە ڕووی واقعیەوە و نە لە ڕووی تیۆریشەوە ، لەبەرئەم قۆناغە گوزەرەی دیموکراسی ریزبەندییە چینایەتیە هێشتا نەخەمڵیووە، ڕەوتە سۆسیۆسیاسییەکان بە تەواوی هەلاوێرد نەبوون، کە ئەم تەنیا ، بە هەلومەرجەکانی قۆناغی گواستنەوە بۆ مۆدێرنێتە نەبەستراوەتەوە، بەڵکو بە هاوکێشە سیاسییەکانی ناوچەکە بە هەلومەرجە کلتوری و ئابووری و سیاسیە ناوخۆکەشەوە بەندە، ڕەنگە هەلومەرجی سیاسی قوناغی رزگاریخوازی ئە فاکتەرە کاریگەرە بێت کە سنوورەکانی جیاوازی چینایەتی و ململانێی چینایەتی نێوان چینە هێشتا تەواو نەخەمڵیووەکان لە ڕووی ئابووری ، کلتوری، سۆسیۆلۆژی و سایکۆلۆژییەوە لە ئاشتیدا هێشتبێتنەوە، یا خود ململانێکانی نێوانیان بە نەرمی بەڕێوەبچێت، بەلام ئەگەری ئەوە هەیە ، لە داهاتوودا تاونەتاوێ ململانێ چینایەتییەکان توندتر ڕووبەڕووی یەکتر ببنەوە، ئەوساش کۆمەڵ لە ئەنگێزەی تەواو نەکردنی ئەرکی رزگاریخوازرییەوە بە شێوەیەکی کاتی بگوازێتەوە بۆ ئەنگێزە کۆمەلایەتییەکان.لە ڕووی ئابووریشەوە ، کوردستان ئێستا لە قۆناغی نەشونماکردندایە، ئەو نەشونماکردنەش تەنیا زادەی قۆناغەکە نییە، بەڵکو دەکرێت بگوترێت پرۆسەی کەڵەکەبوونی سەرمایەشە، لە قۆناغی گواستنەوەدا ، بێ ئەوەی زەمینەیەکی بابەتی ئابووری و یاسایی بۆ بەگەڕخستنی ئەو سەرمایە خۆماڵییە ئامادەکرابێت تا بە شدارییەکی کاراتر لە مامەڵە داراییەکانی ناوچەکە و دنیادا بکات.واتە نەبوونی ئەو زەمینەیە هەتا ڕادەیەک ڕێگرە لە بەردەم بەشداربوونی کارای سەرمایەی کەڵەکەبووی ناوخۆ. لە پرۆسەکانی گەشەپێدانی ئابووری و گۆڕینی کەناڵەکانی داهاتی کوردستان ، کە هاوکاری حکومەت لە بەڕێوەبردنی پرۆسە ئابووری و کۆمەلایەتییەکان بکات. لێرەوە سەرمایەی کەڵەکەبوو ، دەتوانێت باشتر ئەرکە ئابوورییەکانی جێبەجێ بکات و کاراتر لە پرۆسەی گەشەپێدانی ئابوری و وەدیهێنانی عەدالەتی کۆمەلایەتی ، لەڕێی سەرلەنوێ دابەشکردنەوەی داهاتی بەشدار بێت، بۆ ئەمەش پێویستە سیستمی باج گونجاوتر رێک بخرێتەوە. بە جۆرێک کە ئەو سیستەمەی باج ، هەمیشە بە قازانجی کەمکردنەوەی نێوان سامانی سەرمایەدارە گەورەکان و کرێکاران و رەنجدەراندا بێ و جیاوازە چینایەتییە چەوسێنەرەکان هەنگاو بە هەنگاو کەمتر بکرێتەوە.
٣- سەردەمەکانی ستەمکاری
پتر لە حەفتا ساڵ، سیاسەتی لایەنە براوەکانی جەنگی یەکەم و دووەمی جیهان ، هەروەها لە سایەی جەنگی سارددا، کوردستانی عێراقی کردبووە بەشێک لە دەوڵەتێکی بێ بنەمای ئەوتۆ، مە تەواوی ئەو حەفتا ساڵە و بە تایبەت لە دوای دووەمین هاتنە سەرکاری حزبی بەعس، (حزبی بەعسی ئیشتراکی) لە تەموزی 1968 دا، بە خێرایی ، یان لەسەرخۆیی ، بە سیاسەتی چەواشەکاری ، بەشەڕ و کشتو بڕ و تیرۆر و جینۆساید، یان بە مانۆری سیاسی بەرەوام دەوڵەتی عێراق ، ستراتیژی تواندنەوەی نەتەوەی کوردی کردبووە ئامانج و پێی وابوو کە تەنیا بە هۆی تواندنەوەی ئەو نەتەوەیەوە ، ئەتوانێت دەوڵەتێک پێکبهێنێت ، کە بتوانێت سەرۆکایەتی عەرەب بکات. بۆهەمین کۆنگرەی حزبی بەعسی سۆسیالیستی عەرەبی ، بەڕاشکاوی دیدی ئەو حزبەی سەبارەت بەو نەتەوانەی ئەوان وتەنی کە ( لە نیشتمانی عەرەبدا) دەژین، بە کوردیشەوە، ساغ کردووە و کردبووی بە ستراتیژی حزبە ناسیۆنالیستە هاوچەشنەکانی بەعس.ئەم ستراتیژە شۆفێنیە وایکردبوو ، کە دەوڵەتی عێراقی تەنیا دەوڵەتێکی پۆلیسی خوێنرێژ نەبێت بەڵکو بنەمای ئایدۆلۆژی و سیاسیەکانی لەسەر ڕەگی فاشیزم روابوو، کە ئەو بنەمایانە سەرئەنجام قەتڵوعامی هەڵەبجە و ڕاگواستن و ئەنفاڵی لێکەوتەوە. ئەنفال تەنیا بنەماکانی بەرگری پێشمەرگانەی لە کوردستاندا هەڵنەتەکاندا، بەڵکو رەوتی پەرەسەندن و گۆرانەکانی ناو کۆمەڵیشی هەڵگێڕاو داگێڕا ، بە تایبەت لە دوای ئەنفالەکاندا ، کە زۆربەی دێهاتەکانی کوردستان و بەشێک لە شار و شارۆچکەکانی وێرانکرد، هاوولاتیانیشی دووچاری ئۆردوگانیشینی و بلاوبوونەوە بە گەڕەک و کۆلانی شارەکاندا کرد. ئەگەر ڕاپەڕین چەند ساڵێک دوابکەوتایە، یان هەر ڕووی نەدابایە، ئەوا بێگومان ئێستا باسکردن لە کۆمەڵی کوردستان ، قسەو باسێکی تردەبوو.!!ئەو ئاڵوگۆڕانەی کە لە ماوەی نزیک بە سێ ساڵ لە ئەنفالەوە تا ڕاپەڕین، لە ئاستی کۆمەڵدا ڕوویدا ، کاریگەریان بەسەر رەوتی گەشەکردنی کوردەواریدا ترسناک بوو، کە هێشتا شیکردنەوەی زانستی پێویستی بۆ نەکراوە. ئەوەی دەشێت بە خێرایی لێرەدا باس بکرێت ئەوەیە ، ئەو ئاڵوگۆڕانە بە جۆرێک کەوتنەوە کە گەشەکردنی کۆمەڵی دووچاری جۆرێک لە شێواندن کرد، کە ئاراستەی گەشەکردنەکە ئاڵۆز و پڕ گرێ و گۆڵ بوو. ڕووداوەکانی دوای ڕاپەڕین و دواتریش شەڕی ناوخۆ ، بارودۆخەکەی ئاڵۆزترکرد و لەپال ئالۆزی سیاسیدا، ئاڵۆزیی کۆمەلایەتیش ببووە سیمای کۆمەڵ لەو قۆناغەدا، تا لەدوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام و پێکهێنانی دەوڵەتی نوێی عێراق، ئەم دەوڵەتە بە پێچەوانەی سەرەتای دروستبوونی لە ساڵی( 1921 ) لە سایەی ئەو بارودۆخە هەمەجۆرەی لە دوای 2002 دا لە جیهان و ناوچەکە و عێراق هاتەدی. کوردستان کە ئەوسا و ئێستاش، بەشە هەرە ئارام و پێشکەوتووەکەی دەوڵەتی عێراقە، بە شێوەیەکی رێژەیی بەرچاو، ئارامی و دڵنیایی سیاسی و کۆمەلایەتی بەخۆوە بینی ،کە بووە هۆی ئەوەی بنەماکانی چینایەتی تاڕادەیەک شێواوی سیاسی و کۆمەلایەتی سەردەمی پێشووی بڕوێتەوە نەخشەی چینایەتی کۆمەڵ باشتر خۆی بنوێنێت، بە جۆرێک کە لە حەوت ساڵی ڕابردوودا گۆڕانی بنەڕەتی لە پێکهاتەکانی کۆمەڵی کوردستاندا ڕوویداوە. ئێستا چینەکان هەتا ڕادەیەک لە یەکتر جیائەکرێنەوە و بەو جۆرەش بەرژەوەندییە چینایەتییەکانیش دەرکەوتووترن.هەرچەندە هێشتا ئەو چینانە ئامانجەکانیان بەو ئەندازەیە ڕوون نییە، تا تەعبیر لەو سنوورانە بکەن کە لە نێوان چینەکاندا ڕوو لە دروستبوونێکی دیارتر و سەربەخۆترن، بەلام چینی ناڤین بە حوکمی بازاڕی ئازاد و ئازادی ئاوێتەبوون بەبازاڕەکانی ناوچەکەو دەرەوە ، هەروەها بە حوکمی سەرەتاکانی سیستەمی بانکی و متمانەی بانکەکان بە سەرمایەدارانی کوردستام و هۆگەلێکی ئابووری دیکە، لەڕووی ژمارەوە ، چەکەرەکردنی چینایەتی بەرچاوترە و خەریکە وردە وردە کاریگەری بەسەر ژیانی کۆمەلایەتی، سیاسی و ئابووری کوردستانەوە بەجێدەهێڵێت. بێ گومان لە ئایندەشدا وەرچەرخانێکی هەمەلایەنەی شارستانیەتی سەرمایەداری بەدیبهێنن.
٤- جیهانگیری و کاریگەری کۆمەڵایەتی
سەردەمی گلۆبالیزەیشن : لەم سەردەمەدا ، ئەگەر لە جیهانی سەرمایەداری پێشکەوتوودا چینی ناڤین هەتا ڕادەیەک لەبەرامبەر مۆنۆپۆلە جیهانگیرەکاندا زیانبەخش بێ، ئەوا لە ولاتانی وەکو کوردستاندا ، بەرژەوەندییە جیهانییەکان و پەرەسەندنی سەرمایە بۆ ولاتانی دواکەوتوو ، بە تایبەتی لە هەزارەی سێیەمدا ، هەتا ڕادەیەکی دیار، لەگەڵ بەرژەوەندی چینی ناڤینی تازەچەکەرەکردوودا ، هاوبەژەوەندە . ئەمە جگە لەوەی ، ئەم چینە ، بە پێی لۆژێکی گۆڕانکاری سەردەمەکە و پێویستی سەرمایەداری و پەرەسەندووی ڕۆژئاوا، بە بازاڕی سەرمایەداری تازە نشونما کردووی رۆژهەلات.چینی ناڤین ، هەم لەبازاڕی ئازاددا جێگەی تۆکمەی هەیە و هەم لەناو ئەزموونی نیشتمانی و دیموکراسی کوردستانیشدا، لەناو کۆمەڵدا هێشتا ناکۆکی بنچینەیی نییە، چونکە هێشتا ئەرکە رزگاریخوازیەکە و پرۆسەی دیموکراسیە تازە بونیات نراوەکە، هەروەها، ژێرخانی ئازاڕی ئازادی کوردستان، پێویستییەکی مێژوویی بە چینی ناڤین هەیە و ئەم چینە دەبێ رەهەندی ئابوری و سیاسی و مێژوویی تەواو بکات.چینی ناڤینی کوردستان ، ئێستا چینێکە لە بازاڕی کوردستاندا و ناوچەکە و جیهانیشدا چاپوکە،سەنگی ئابوریو کۆمەلایەتی تایبەتی هەیە ، بۆیە دەتوانێت زۆر مەسەلە بەلادا بخات، بە تایبەت لە سیستەمێکی دیموکراتیکدا ، هەربۆیە ئەو چینە بتە جێی تەماعی هێزە پێشکەوتنخواز و هێزە کۆنسەرفاتیڤەکانی کوردستان، نەبوونی سەقامگیری ، بوونی فەزای فەوزای ململانێ و هەڵچون و داچونی نرخی شمەک و بازاڕی ئازاد ، لە ڕووی بابەتییەوە بۆ ئەو دۆخە ئابوورییە و ئەو ریزبەندییە چینایەتییە دەگەڕێتەوە ، ئەمەش مانای وایە ، لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەو چینە سەرهەڵداوە پڕ جوڵەترین چینەکانی کوردستان دەبێت. بە تایبەتلە چەند ساڵی داهاتوودا ، نهێنی جوڵەی ئەو چینەش لەوەدایە کە هێزەکانی نوێبوونەوە لە هەناوی ئەو چینەدان.بەلام ئەو چینە ببێ مەترسیش نیە، چونکە چینێکە ئەگەرچی قورساییەکی کۆمەلایەتی فراوانی هەیە بەلام رایەلێکی کۆمەلایەتی و تیۆرێکی یەکگرتووی نیە، چونکە لە چەند توێژێک پێکدێت و جیاوازی داهات لە نێوان توێژە بالاکەی لەگەڵ توێژی هەرە خوارەوەیدا جیاوازییەکی زۆری هەیە. بەواتایەکی دیکە ، ئەو چینە جارێ چینێکی سەقامگیرو یەکانگیر نییە. هەرچەندیش بەشێک لە قورسایی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان لەم قۆناغەدا لەناو ئەو چینەدایە، چونکە ئەم چینە ، هەم بۆ ژێرخانی ئابووری و هەم بۆ رسکانی چینایەتی هاوکات بۆ پێشکەوتنی کۆمەلایەتیش ، هەروەها بۆ مامنی لە دایکبوونی گۆڕانکارییە گەورەکانی ئابووری و کۆمەلایەتی و تەکنەلۆژیاش، بەڵکو بۆ داهێنان و داهێنراوی هزر و ئەقڵ و ئەندێشەش گرنگە، بەلام لەگەڵ ئەو ڕاستیانەشدا ، لە ئێستا و بۆ ئایندەش پێویستە یەکێتی ، وریای سەنگ و کاریگەری و مافی کرێکاران و رەنجدەرانیش بێ کە نەبنە پێخۆری بەرژەوەندس تەسکی چەوساندنەوەی چینایەتی. لە ئەمڕۆی کوردستاندا داشکاندنەوە بەلای ئەو چینەدا ، داشکاندنە بەلای کاراکتەرە کۆمەلامەلایەتییەکانی پێشکەوتن و نوێبوونەوەدا . واتە پارێزگاریکردن لە پانتایی کۆمەلایەتی و دیمۆگرافی ئەو چینە ، بۆ ئەم قوناغە و بۆ تەواو کردنی پرۆسەی ئابوری و کۆمەلایەتی ، تێزێکی پێشکەوتنخوازی کۆمەلایەتییە، چونکەهەر گۆڕانێک بە ئاقاری بەرتەسکبوونەوەی ئەوچینە، بە مانای فراوانبوونی توێژە نەدار هەژارەکانە، هەروەکو رۆژهەلاتی ئەوروپا، توێژە نەدار و هەژارەکانیش ، وە وتمان، لە هەبوونی بەرفراوانی چینی ناڤیندا بە هۆی چالاکی بازاڕ و فراوانی کۆمپانیا و بواری کاری هەمە جۆرەوە ، خەڵکە هەژار و نەدارەکە، ئاستی ژیان و بیمەی کۆمەلایەتییان باشتردەبێ و کەمترینیان بە هەژاری دەمێننەوە. ئەویش ئەوانەن کە دەکەونە ژێر هێڵی هەژاری یان برسیە تییەوە ، ئەوانیش ئەو کەسانەن ، کە بیکار یان نیمچە بێکارن و هەروەکو بێگاری ژیان دەبەنەسەر و ناتوانن داهاتێکی ئەوتۆی مانگانە پەیدا بکەن، کە لەگەڵ ئاستەکانی داهاتی تاک لە کوردستاندا یان لەگەڵ ستانداردی جیهانی، کە بانکی دەولی بۆ سەرو هێڵی هەژاری دیاری دەکات، یەکبگرێتەوە . ئەمە جگە لەوەی ، لە روانگەی مێژوویی قۆناغەکەشەوە ، رێگەگرتن لە پەرەسەندنی چینی ناڤین ، کە ئەرکە ئابورییەکانی قۆناغەکەی هێشتا نەبڕیووە، ئەمە لە ڕوانگەی زانستی ئابووری و کۆمەلایەتییەو، دەچێتە خانەی کۆنەپەرەستییەوە.
٥- پاشماوەی خێڵەکێتی
گروپ کۆمەلایەتییەکانی وەک عەشیرەت، تایفە، خێڵ و هۆز، گەرچی هێشتا وەک پێکهاتەیەک پاشماوەکانیان خۆی دەنوێنێت ، بەلام لەسەر قەوارەی سیستەمی دەرەبەگایەتی خۆی نەماوەتەوە و لەبەر زۆر هۆ پاشماوەیان خۆنواندنێکی ڕواڵەتیە، یەکێک لەو هۆیانە، نەمانی هیچ بنەمایەکی ئابووری دەرەبەگایەتییە، هۆیەکی تریش ئەوەیە کە وردە وردە یاسا سەروەرتربووە و تاکەکانی عەشیرەت، بۆ خۆپاراستن و سەروماڵ پاراستن ، پێویستیان بەو گرێبەستە کۆمەلایەتییە دەرەبەگیەی جاران نەماوە، یان کەمتەر بۆتەوە ، ئەگەرچی ڕەگەزی خوێنیش هێشتا وەک خۆی ماوەتەوە هۆیەکی تریش ئەوەیە کە بەپێی پێشکەوتنی سەرمایەجاری و سەربەخۆیی تاک ئیمکانیەتی نەوەی تاکەکانی عەشیرەتیش داهاتی سەربەخۆی خۆیان لە دەرەوەی هەر پەیوەندییەکی ئابووری و دەرەبەگایەتی هەبێ، ئەوا تاکگەرایی وەک دەرهاوێشتەیەکی سەرمایەداری لەناو ڕۆڵەکانی عەشیرەتەکانیشدا وەک دامەزراوەیەکی کۆمەلایەتی تاڕادەیەکی باشتر کردووە، دیارە ئەم دیاردەیە، دیاردەیەکی ئیجابی و جێی کوردستان، وەک هێزێکی سۆسیال دیموکرات لەسەری بووەستێت و بە سۆنگەی وەرچەرخانێکی گرنگی ژیانی کۆمەڵایەتی کوردستانی بدات لە قەڵەم و ڕێگە نەدات ، هیچ هەلومەرجێکی سیاسی بۆسەرلەنوێ بووژاندنەوەی سەرخانی دامەزراوەی عەشیرەت بێتە ئاراوە و بسەپێنرێتەوە.
٦- سۆسیال - دیموکراتی کوردستان
بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی سیاسی ، ئابوری و کۆمەلایەتی هەرێمی کوردستان، عێراق و ناوچەکە، جیهان و تێگەیشتنمان لە بونیادی سۆسیۆسیاسی کۆمەڵی کوردستان . ئەوا یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە: پێناسە: پێویستە لەبەر ڕۆشنایی ئەو لێکدانەوە تیۆری ، سیاسی ، کۆمەلایەتی ، ئابوری و کلتورییەی سەرەوە و بەلەبەرچاوگرتنی ڕەگی مێژوویی، وەک رێبازێکی لەخۆنوێکردنەوە ،( ی.ن.ک )بەمجۆرەی خوارەوە پێناسە بکەینەوە: یەکێتی نیشتمانی کوردستان ، حزبێکی سۆسیال دیموکراتی گەلی کوردستانی عێراقە، لەپێشەوەدا نوێنەری کرێکاران و رەنجدەرانی بیرو بازوی کۆمەڵ تێدەکۆشێت لە پێناو تەواوکردنی ئەرکەکانی رزگاری نیشتمانی و سیستەمی دیموکراسی سکۆلار ، بیناتنانی کۆمەڵی پێشکەوتووی گونجاو لەگەڵ هەلومەرجی ئێستای دنیادا، درێژەی خەباتە نەپساوەکەی بگاتە وەدی هێنانی عەدالەتی کۆمەلایەتی ، تا بتوانێت تەبا لەگەڵ بنەماکانی پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی هاوسەنگ کە خۆی لە دابینکردنی خۆشگوزەرانی ، پاراستنی مافەکانی مرۆڤ، مافەکانی تاک، یەکسانی ژن و پیاو، یەکسانی لەبەردەم یاسادا ببینێتەوە، هاوکات خەبات دەکات بۆ : دابینکردنی یەکسانی لە دەرفەتەکانی کار، نشونماکردنی سەربەخۆیی تاک، نەهێشتنی چەوساندنەوە، بنەبڕی هەلاودێری ڕەگەزی و چینایەتی و نەتەوایەتی لە لایەکی ترەوە : یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە حزبێکی کوردستانیە و مەیدانی کارکردنی کوردستانی عێراقە و تەواوی عێراقیش ، ئەرکێکی دیکەی لە ئەستۆدایە که دابڕاو نییە لە ئەرکەکانی تری کوردایەتی، ئەویش تێکۆشانە بۆ چەسپاندنی کۆماری عێراقی دیموکراتی فیدراڵی و پەرلەمانی کە بنەماکانی لە چوارچێوەی دەستوردا جێگربووە. چونکە مەیدانی عێراقیش بە بەشێک لەو مەیدانە سەرەکییە دەزانێت کە تیایدا بەرگری لە دەستکەوتە دیموکراسیەکانی گەلانی عێراق و گەلی کوردستان دەکات، تا بنەماکانی هاوولاتی بوون لە عێراق دا نەبنە بنەمای سڕینەوەی ئەو جیاوازییانەی (تمایز) کە لە دەوڵەتە فرە نەتەوە و فرە ئایین و فرە مەزهەبییەکانداهەن، بەڵکو ببنە بنەمای هاوولاتی بوونێکی جێگیر لەسەر بنەمای مافە مەدەنییە هاوچەرخەکان. تەواوی ئەو لێکدانەوەیەی سەرەوە وەک لێکدانەوەیەکی هەمەلایەن ، لە هەمان کاتدا، لێکدانەوەیەکی یەک پاکێجی ، دەتوانێت ببێتە بنەمای جیهانبینی سۆسیال دیموکراتانەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ، وەک رێکخراوێکی دیموکراتی رزگاریخوازی کوردستانی کە سۆسیالیزم بە مەودا دیموکراتیەکان و دیموکراتیش بە رەهەندە کۆمەلایەتییەکانەوە دەبەستێتەوە و زەمینەکانی گواستنەوەیەکی بێ هەژانی کۆمەلایەتی زیانبەخش، بۆ سۆسیالیزم ، لە ئایندەی دووردا وەدی دێنێ
یەکێتی نیشتمانی کوردستان تێدەکۆشێت بۆ:
أ- ئامانجە گشتییەکان
1 ئاشتی ، دیموکراسی ، ئازادی ، لێبوردەیی، چەسپاندنی بنەماکانی ئابوری بازاڕ، دادپەروەری کۆمەڵایەتی، خۆشگوزەرانی ، سەروەری یاسا، مافی هاووڵاتیبوون، کۆمەڵی مەدەنی، مافی چارەنووس، سیستەمی سکۆلار، ئازادی ویژدان، هاوکاری و پێکەوە ژیانی گەلان بە ئاشتی و ئارامی لەسەربنەمای ڕێزگرتن لە ماف و ئیرادەی یەکتر و پاراستنی ژینگە، هاوکات لەدژی : دیکتاتۆری ، جەنگ، داگیرکردن، چەوساندنەوە ، هەژاری ، گەندەڵ، هەڵاوێردی: نەتەوەیی ، ڕەگەزیی، ئاینی، مەزهەبی، پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ، شۆفێنیزم، کۆنەپەرستی و تیرۆریزم تێدەکۆشێت.
2- پابەندبوون بە جاڕنامەی گەردوونی مافی مرۆڤ و تێکڕای رێککەوتنامە و پرۆتۆکۆلە نێو دەوڵەتییەکانی پەیوەست بە مافەکانی مرۆڤ
3- بەدیهێنانی مافی چارەنووس بۆ گەلی کوردستان بە شێوازێکی دیموکراسیانە.
4- پاراستن و گەشە پێدانی سیستەمی دیموکراتی ە فیدراڵی و پەرلەمانی لە عێراق.
5- گەڕاندنەوەی کەرکوک ، خانەقین، شەنگال، مەخمور، مەندەلی ، بەدرە، و جەسان و سەرجەم ناوچە دابڕاوەکانی کوردستان بۆ سەر هەرێمی کوردستان.
6- جێبەجێکردنی سەرجەم مافە یاسایی و دەستورییەکانی خەڵکی کوردستان کە لە دەستوری عێراقدا چەسپێنراون.
7- پابەندبوون و پشتیوانی کردن لە مافە دەستورییەکانی سەرجەم پێکهاتە نەتەوەییەکانی وەک ( تورکمان، عەرەب، ئەرمەن، کلد، ئاشوری) و ئاینی و مەزهەبیەکانی وەک( ئێزدی، مەسیحی، سائیبەی مەندانی، کاکەیی و شەبەک) لە کوردستان و عێراقدا.
8- پیادەکردنی پرەنسیب و جیهانبینی سۆسیال دیموکرات لە کۆمەڵدا ، لە پێناو بونیاتنانی کۆمەڵێکی مۆدێرن و خۆشگوزەران.
9- چەسپاندنی ئاشتی و ئاسایش لە کوردستان و عێراقدا بە تایبەتی ، خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بە گشتی ، لەسەر بنەمای دراوسێیەتی دۆستانە و بەرژەوەندی هاوبەش و بە ئاشتی پێکەوە ژیانی گەلان بە پێی یاسا نێودەوڵەتییەکان.
10- جێبەجێکردنی ئەو رێکەوتننامە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیانەی کە پەیوەستن بە نەهێشتنی چەکی کۆمەڵکوژ و قەدەغەکردنی بەکارهێنایان.
11- ناساندنی کۆمەڵکوژیەکانی ئەنفال و کیمیاباران ، وەک تاوانی جینۆساید و پاکتاوی ڕەگەزی لە کوردستاندا ، لەسەرئاستی عێراق ئیقلیمی و نێودەوڵەتی و قەرەبوکردنەوەی زیان لێکەوتوانی.
12- کارئاسانیکردن بۆ بەڕێوەبەردنی ژیانی ئەو هاووڵاتییە کوردانەی کە لەپارچەکانی تری کوردستانەوە هاتوون و لەژێردەسەڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا دەژین بەڕەخساندنی هەلی کاری زیاتر بۆ خۆیان و ماڵ و منداڵیان ، هەروەها دابینکردنی خوێندن لە هەموو قۆناغەکانی خوێندن بۆیان ،لەگەڵ هاوکاریکردنیان بۆ چالاکی هونەری و کۆمەڵایەتی و وەرزشی و ... تاد.
13- رەخساندنی دەرفەتی سیاسی و ئابوری و کلتوری بۆ هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵ بە بێ جیاوازی ، تاوەکو تاکەکانی کۆمەڵ بتوانن ئامانجەسەرەکییەکانی خۆیان بۆ دابینکردنی ژیانێکی ئاسودە و خۆش گوزەران بەرهەم بهێنن.
14- گەشەپێدان بە کەسایەتی مرۆڤی کورد وەکو هاووڵاتییەک کە خاوەنی مافە ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانە لە کۆمەڵێکی مەدەنی و دیموکراتدا.
15- پێکەوە ژیانی ئاشتیانە و هێمنانەی سەرجەم ئایین و مەزهەبەکان و رێزگرتنیان بۆ ئەمەش هەوڵدەدات بۆ پێکهێنانی سیستمێکی سیاسی لەسەر بنەماکانی دیموکراسیەت و سکۆلار.
16- پشتیوانیکردن لە خەباتی سیاسی گەلی کوردستان لە وڵاتانی دیکەی ناوچەکەدا بە مەبەستی دۆزینەوەی چارەسەرییەکی ئاشتیانە و دیموکراتیانەی گونجاو لەگەڵ گۆڕانکاریەکانی سەردەمەکەدا ، بۆ گەیشتن بە مافەڕەواکانیان.
17- پاککردنەوەی هەموو ئەو ناوچانەی کە بە (مین) چێندراون و تەقاندنەوە و نەهێشتنی کاریگەری ئەو تەقەمەنیانەی کە پاشماوی جەنگن ، هاوکات هەوڵبدرێ بۆ قەرەبووکردنەوەی هەموو ئەو کەسانەی کە بە هۆی مینەوە زیان لێکەوتوون.
18- هەوڵدانی بەردەوام بۆ چاکسازی ئابوری و بەرزکردنەوەی ئاستی گەشەی ئابوری لە هەموو بوارەکاندا.
19- ئاساییکردنەوەی بارودۆخی کوردستان و سڕینەوەی ئاسەواری شەڕی نەگریسی ناوخۆ و چارەسەرکردنی کێشەکانی لەڕووی سیاسی و یاسایی و کۆمەڵایەتییەوە.
20- تێکۆشان بۆ نەهێشتنی چەکی کۆمەڵکوژ و پشتگیری کردن ئەو رێکەوتنە نێودەوڵەتیانەی کە هەوڵی بنبڕکردنی ئەو جۆرە چەکانە ئەدات.
21- بەرزراگرتنی خەباتی زیندانیانی سیاسی و هەوڵدان بۆ قەرەبووکردنەوەی زیان لێکەوتوان و ژیانی خۆیان و منداڵانیان لە چوارچێوەی یاسای ژمارە (4) ی ساڵی 2006 دابین بکرێت.
22- رێکخستنی ژیانی سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا ، لە پەیوەندی نێوان حزب و حکومەت دەبێت بە شێوەیەکی مۆدێرنی وا رێکبخرێت کە لەگەڵ پێداویستییە هەنوکەییەکانی کۆمەڵی کوردستاندا بگونجێت.
23- هەوڵدان بۆ پشتیوانیکردن لە ڕەشنووسی دەستوری هەرێمی کوردستان بە گەڕاندنەوە بۆ ناو خەڵک تا لە ریفراندۆمێکی گشتی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا بتوانێت متمانەی زۆرینە بەدەست بهێنێت.
ب- ئامانجە سیاسییەکان
1. تەواوکردنی پرۆسەی جیاکردنەوەی هەرسێ دەسەڵاتی :
یاسادانان، جێبەجێکردن ، دادوەری و پاراستنی سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری. هەروەها چەسپاندنی دەسەڵاتی چوارەمیش ، کە دەسەڵاتی میدیایە ، کەبخرێتە خزمەتی ئازادی و دیموکراسی ڕاستەقینەوە.
2. پابەند بوون بە بنەما دیموکراسییەکانی دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات لە هەموو ئاستەکان لە کوردستاندا.
3. رەخساندنی زەمینەی یاسایی ژیانی دیموکراتی و مەدەنی بە دابینکردنی ،ئازادی ئایین، مەزهەب، بیروڕا، میدیا، هاتووچۆ و نیشتەجێبوون، ئازادی خۆڕێکخستنی سیاسی ، سەندیکایی، دیموکراتی و پێکهێنانی رێکخراوی ناحکومی.
4. دەستەبەرکردنی ئازادی ناڕەزایی دەربڕین وەک ( مانگرتن ، ڕێپێوان و خۆپیشاندان) بۆ سەرجەم چین و تاکەکانی کۆمەڵ و رێکخستنی لەچوارچێوەی یاسادا.
5. رەچاوکردنی بەرژەوەندییە باڵاکانی هەرێمی کوردستان ، لەبەستنی هەرجۆرە هاوپەیمانییەکی ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا.
دەرباری مەسەلەی نەتەوایەتی
چارەسەرنەکردنی دیموکراسیانەی کێشە نەتەوایەتی گەلی کوردستان لە عێراقدا هەر لە سەرەتای دروستبوونی دەوڵەتی عێراقەوە لە (1921) دا کێشەیەکی سەرەکی و فاکتەرێکی سەقامگیر نەبوونی ئەم دەوڵەتە بووە، بۆیە لەوساوە تا ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسێن لە 9/4/2003 دا، چارەسەرنەکردنی کێشەی نەتەوایەتی گەلی کوردستان هۆکارێکی بنەڕەتی بشێوی و ئاڵۆزی عێراق و پەیوەندییە ناوخۆیی و دەرکییەکانی ئەم وڵاتە بووە. بۆیە ستراتیژی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردستان بۆ چارەسەری مەسەلەی نەتەوایەتی گەل کوردستان لە عێراقدا ، لە هەموو قۆناغەکاندا ، تێزێکی دیموکراتیانە بووە، کە لەبەرامبەردا دەسەڵاتدارانی عێراق هەمیشە ستراتیژێکی نادیموکراتیانەیان گرتۆبەر. ئامانجی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی کوردستان لە سەرەتای هەشتەکانی سەدەی بیستەمەدا ، لەسەر دەستی (ی.ن.ک) دا، گۆڕانی ڕیشەی بە سەرداهات، لە (ئۆتۆنۆمی راستەقینە) وە گۆڕا بۆ بەدەستهێنانی مافی چارەی خۆنووسین . لە دوای ڕاپەڕینیشەوە ، ستراتیجی مافیی چارەنووس لە پەرلەمانی کوردستاندا بووە بڕیارێکی مێژوویی لە پێکهێنانی دەوڵەتێکی دیموکراتی فیدراڵی عێراقدا . هاوکات دوای ڕووخانی ڕژێمی دیکتاتوری بەعس لە دەستوری هەمیشەی عێراقدا ئەو مافە چەسپێندرا.
ی.ن.ک بڕوای وایە کە ئەو چارەسەرە دیموکراتییە بۆ عێراق و بۆ کوردستان چارەسەرێکی گونجاوە ، بۆیە لەم قۆناغەدا پاراستن و گەشە پێدانی سیستەمی فیدراڵی عێراق ، بە ئامانجێکی ستراتیژی خۆی دەزانێت و جێبەجێکردنی مافە دەستورییەکان و چارەسەرکردنی کێشەی ناوچەدابڕاوەکانی کوردستان ، بە مەرجێک پاشەکشە نەکردنی سیستەمەکە و گەرەنتی بەردەوامبوونی ئەو گرێبەستە دەستوورییە دەزانێت کە لە نێوان کورد و لایەنە نەتەوەیی و مەزهەبییەکانی تری عێراق هەیە کە دیارە ئەمەش دەستەبەری سەرەکی سەقامگیری و ئاسایش و پێکەوە ژیان و ئاشتیە لە عێراق و ناوچەکەدا.
ج- ئامانجە ئابوورییەکان
یەکێتی نیشتمانیی کوردستان زەمینەسازی دەکات بۆ ڕەخساندنی ژینگەیەکی لەبار بۆ پرۆسەی گواستنەوە بۆ سیستەمی ئابووری بازاڕ ، بە جۆرێک کە ئەو سیستمە بە یاسا رێکبخرێت، بۆ ئەوەی بە پلان و بەرنامە ، ئابووری هەرێمی کوردستان لەو کێشە و گرفتانەی بە دەستییەوە دەناڵێنێ چارەسەری بکات و ببێتە مایەی خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیانی کوردستان ، دیارە ئەم پرۆسەی گواستنەوەیەش پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسی بەهێز و دەرکردنی چەندین یاسا و هەمووارکردنی یاساکانی ترە، تا وەکو بەهۆیەوە ژینگەیەکی لەبار بۆ بەرەو پێشبردنی کەرتە ئابوری و بازرگانیەکانی هەرێمی کوردستام بڕەخسێنێت.
یەکەم : کەرتی کشتوکاڵ
بە ئامانجی پەرەپێدانی بواری کشتوکاڵ لە هەرێمی کوردستاندا، بە جۆرێک کە بتوانێت هاوسەنگی بازرگانی و ئابووری لە نێوان ئابووری کشتوکاڵ و باقی بوارەکانی ئابوری بێنێتە کایە و ئەمەش بکرێتە دەستەبەری ئاسایشی خۆراک، هەر ئەمەش وا دەکات داهاتی جوتیار بە پێی پێویستیەکانی ژیان و بازاڕ ، قۆناغ بە قۆناغ نشونما بکات. ئەم ئامانجەش بە پلانی کلاسیکی کشتوکاڵی نایەتەدی،بەڵکو پێویستی بە پلان و نەخشەی هاوچەرخی کشتوکاڵییە بۆ ئەوەی بە چەندایەتیەکی پێویستی جوتیاران لە بواری کشتوکاڵ ، چۆنایەتی بەروبومی کشتوکاڵ فەراهەم بکرێت ، ئەم چەندایەتییە پێویستە ژمارەی جوتیارانیش بۆ چۆنایەتی بەرهەمهێنانی کشتوکاڵ ، بەدانانی بنەمایەکی ئابوری هاوچەرخی کشتوکاڵ دێتەدی. هەڵبەتە بنەمایەش بە بڵاوکردنەوەی تەکنەلۆژیای کشتوکاڵ ، پرۆژەی نوێی چەشنی ئاودێری ، پشتیوانی دارایی پێویست بۆ جوتیار و کێڵگەی نوێ و ماڵی کشتوکاڵی شۆشەییە، واتا پێویستە پلانی ستراتیژی نوێی ئەوتۆ هەبێ، جوتیار و ئەرز و مڵکداری کشتوکاڵ و بەروبوم ، تەنها پشت بە ژمارەی زۆری جوتیاران نەبەستێ، بەڵکو بەپلانی زانستی بۆ دەستەبەری بەرهەمی کشتوکاڵ، نەک هەربۆ پێویستیەکانی ناوخۆ، بەڵکو بۆ هەناردەش ، دابین بکرێ ، بۆ هێنانەدی ئەم ئامانجانەش تێدەکۆشن لە پێناوی:
1. داڕشتنی سیاسەتێکی تۆکمە بە پشتبەستن بە داتاو ئامار و زانیاری کە پرەنسیپەکانی ئابوری ئازاڕ ڕەچاو بکات و کەرتی تایبەت ڕۆڵی دیار لە جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتەدا بگێڕێت و زەمینەیەکی لەباریش بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی بەڕەخسێنێت.
2. چارەسەرکردنی تەشریعی و یاسایی کشتوکاڵیەکان و پاراستنی مافی جوتیاران و بەروبومی کشتوکاڵی لە کوردستاندا و کێشەی خاوەندارێتی زەوی.
3. سوود وەرگرتنی تەواو لە سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی داڕشتنی ستراتیژێکی هاوچەرخ بۆ سوودوەرگرتن لە دەرامەتە ئاوییەکانی ( سەرزەویی و ژێرزەویی) بۆ دروستکردنی بەنداوی (گەورە و بچووک) و هەڵبەستنی (کەناڵ و جۆگە) ی ئاودێران و پاراستن و پەرەپێدانی نەوانەی کە دروستکراون ، بۆ زیادکردنی ڕووبەڕی زەوی بەراو کەمکردنەوەی پشتبەستنی جوتیاران بە ئاوی باران.
4. تازەترین بەرهەمەکانی تەکنەلۆجیای کشتوکاڵی ، کردنەوەی وەرشە، تاقیگە، فراوانکردنی و گەشەپێدانی ناوەندەکانی لێکۆڵینەوە، پەرەپێدانی کشتوکاڵ لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان ، گرێدانی ناوچەکانی بەرهەمهێنان بە یەکەوە و بە ناوەندەکانی بازاڕەوە.
5. گرنگیدن بە بانکی کشتوکاڵی لە ڕێگەی زیادکردنی تەمویلکردنی ئەو بانکانەی هەرێم و دەرکردنی ڕێنمایی پێویست کە ئاسانکاری زیاتر بۆ هاوکاریکردنی پرۆژەکانی کەرتی کشتوکاڵی پێشکەش بکات
6. هاندانی بەرفراوانکردنی یەکەی بەرهەمهێنان و دەربازبوون لە ڕووبەری بچووک بە دامەزراندنی کۆمپانیای کشتوکاڵی تایبەت.
7. گرێدانی بەرنامەکانی خوێندنی زانکۆ ، پەیمانگا، ئامادەییە کشتوکاڵییەکان و پزیشکی ڤێتێرنەری بە بازاڕی هەرێمی کوردستانەوە ، بۆ ئەوەی ببێتە هاندەرێکی باش بۆ ڕاکێشانی خوێندکاران و پەرەپێدان بە کەرتی کشتوکاڵ.
8. ئاراستەکردنی جوتیاران و وەبەرهێنەرانی کشتوکاڵ و پشتیوانی کردنیان لە بەرهەمهێنانی کاڵا ستراتیژییەکان.
9. کۆنتڕۆڵکردن و دۆزینەوەی چارەسەربۆ ئەو نەخۆشیە هاوبەشەکانی نێوان مرۆڤ و ئاژەڵ، واتە ئەو نەخۆشیانەی کە لە ئاژەڵەوە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، دەگوێزڕێتەوە بۆ مرۆڤ و تەندروستی مرۆڤ دەخاتە مەترسییەوە.
10. گەشەپێدان و هاندانی پیشەی ئاژەڵداری لە هەرێمی کوردستان دا، چونکە بەخێوکردنی ئاژەڵ وەک یەکەیەکی ئابووری هۆکارێکە لە هۆکارەکانی بەستنەوەی جوتیاران و گوندنشینان بە خاکەکەیەوە.
11. بایەخدان بە پەروەردەکردنی زانستیانەی بواری پەلەوەریی ، هەنگستان، ئاودێری ، بەخێوکردنی ماسی ... تاد..
12. پەرەپێدان و زیادکردنی بواری باخچەکانی گوڵفرۆشی ، نەمام چاندن ... تاد.
13. کردنەوە و فراوانکردنی نەخۆشخانەکانی ڤێتێرنەری بەدابینکردنی هەموو کەلوپەلێک ، بە مەبەستی لێکۆڵینەوە و دیاریکردنی ئەو نەخۆشیانەی کە توشی ئاژەڵ دەبن و زیان بە سامانی نەتەوایە تیمان دەگەیەنن.
14. پاراستنی دارستانە سروشتییەکانی کوردستان و ڕێگەگرتن لە ڕواکردنی ئەو باڵندە و گیاندارانەی کە لە کوردستاندا ئەمڕۆ هەڕەشەی قڕکردنیان لێدەکرێت.
دووەم : کەرتی پیشەسازی و وزە
بە ئامانجی پەرەپێدانی کەرتی پیشەسازی ، کە بە جۆرێک بتوانێت دەستەبەری دابینکردنی پێداویستییە ناوخۆییەکانبکات لە بەرهەمی(بەکاربردن- الاستهلاک) و (بەرهەمداری- الانتاجیە) و هاوکات بەشداری کارای لە پێکهاتەی داهاتی نیشتمانیدا و ڕۆڵی دیاری لە ڕەخساندنی دەرفەتەکانی کاردا هەبێت ئەوا (ی.ن.ک) بۆ:
1. داڕشتنی سیاسەتێکی پیشەسازیی ، بەهاوکاری کەرتی تایبەت بۆ نوێکردنەوەی کارگەکان و دامەزراندنی کارگەی نوێ ، بەتایبەتی ئەوانەی کە پشت بەکەرەستەی خاوی ناوخۆی دەبەستن.
2. گەشەپێدان بە بانکی پیشەسازی بۆ ئەوەی هاوکاری زیاتری سەرمایەگوزاری پیشەسازی بکات.
3. برەودان بە ناوەندکانی توێژەینەوە و پەرەپێدانی پیشەسازی.
4. دابینکردنی سەرچاوەکانی وزە(کارەبا و سوتەمەنی) بۆ چالاکییە بەرهەمدارییە پیشەسازییەکان
5. بایەخدان بە کردنەوەی پەیمانگە و کۆلێژی تایبەت بە پیشەسازی بە هەموو بەشەکانیەوە کە بتوانێت پێویستیە مرۆییەکانی هەرێمی کوردستان دابین بکات.
6. گەشەپێدان و پاراستنی بەرهەمە پیشەسازییەکانی ناوخۆ لە ڕێگای یاسا و سیاسەتە ئابوورییەکانەوە.
7. هەوڵدان بۆ دەرکردنی یاسایەکی تۆکمە بۆ ئەو کارگە و کۆمپانیانەی کە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن ، تا ڕەچاوی تەواوی پاراستنی ڕێنماییە ژینگەییەکان بکەن.
8. گرنگیدان بە پیشەسازی نەوت و بەرهەمەکانی لە کوردستان، تا ببێتە پاڵپشتێکی ئابوری گەورە بۆ حکومەتی هەرێم و گەلی کوردستان.
9. بایەخدان بەسەرچاوە سروشتییەکانی وەک (نەوت و کانزاکان) و ڕۆماڵکردنیان تا بە تەواوی گەنجینەی ئەو سەرمایە دەستنیشان بکرێت.
10. سوود وەرگرتن لە سامانە سروشتییەکان بۆ بەرهەمهێنانی سەرچاوەکانی و وزە ، بۆ ئەمەش دەبێت بایەخی تایبەت ئەو سەرچاوانەی وزە بدرێت کە توانای خۆنوێکردنەوەیان هەیە.
سێیەم: کەرتی دارایی
1. هەوڵدان بۆ فرە سەرچاوەکردنی داهاتەکانی هەرێم، لە ڕێگەی هەمەڕەنگ کردنی چالاکییە بەرهەمدارەکان و پەرەدان بەسەرچاوەکانی تری داهات.
2. هەوڵدان بۆ گونجاندن لە نێوان هەردوو ئامانجی چارەسەرکردنی بێکاری و بەرزکردنەوەی بەرهەمداریە دەستی کاری هەرێم لە ڕێگەی گرنگیدان بە گەشەپێدانی مرۆیی بەهێزکردنی توانا زانستیی و تەکنەلۆجیاکانیان.
3. هێنانەدی (خودبژێوی – الاکتفا الزاتی) لە هەردوو بواری بەکاربردن و بەرهەمداری ناوخۆیی بەدووپاتکردنەوەی ئەوەی ، کە دەبێت بە پێی بەرهەمی شیاوی خۆماڵی ، بەرهەمداری ناوخۆیی جێی بەرهەمی بیانی بگرێتەوە ، ئەویش بە کەمکردنەوەی رێژەی هاوردە تا ئەو ئەندازەی زەمینەی گەشەپێدانێکی سەربەخۆ دابین دەکات.
4. نوێکردنەوەی شێوازە تەکنەلۆجیا پەیڕەوکراوەکان لە کەرتە بەرهەمدارەکان، بەتایبەتی لە هەردوو کەرتی کشتوکاڵ و پیشەسازییدا ، بە جۆرێک کە بەرهەمی خۆماڵی توانای کێبڕکێی لە بازاڕەکانی ناوخۆ و دەرەوەدا هەبێت.
5. هەوڵدان بۆ هەموارکردنەوەی یاساکانی باج لە هەرێمی کوردستان بە جۆرێکی وا کە بتوانرێت بە شێوەیەکی دیار ڕۆڵی لە پێشخستنی ئابوری و دابینکردنی دادوەری کۆمەڵایەتی لە کوردستاندا هەبێت.
6. دامەزراندن و پەرەپێدانی سیستمی بانکی لە هەرێمی کوردستان بە شێوازێکی مۆدێرن کە توانای دابینکردنی هەموو خزمەتگوزارییە داراییەکانی هەبێت لە گشت بوارەکاندا، هەروەها هۆکارێکی کاریگەر بێت بە دەست حکومەتی هەرێمەوە بۆ ڕاگرتنی باڵانسی دارایی ئابووری لە کوردستاندا لە هەمان کاتدا دەستبەرکردنی متمانەی دارایی لە بانکەکانی جیهاندا بۆ بانکەکانی کوردستان.
چوارەم : کەرتی کارگێڕی
یەکێتی نیشتمانی کوردستان هەوڵدەدات بۆ :
1. دابینکردنى سەرکەوتنى کارگێڕى ئابوریى و گەیشتن بە حکومڕانی دیموکراتی مۆدێرن.
2. کارکردن بە سیستمی لامەرکەزی ئیداری بۆ ئەوەی زۆرترین بوار بۆ دانیشتوانی ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان بڕەخسێنرێت، بۆ بەشداری کردن لە داڕشتنی پلان و بەرنامەی پەرەپێدانی ناوچەکانی خۆیان بە تایبەت ناوچە کەنارییەکان.
3. دیاریکردنی کەسانی شارەزا و پسپۆڕ و ڕێکخستنی ڕەفتاری بەڕێوەبەر و بەرپرسە کارگێڕییەکان بە پێی ڕێساکانی ڕەفتار و بەها ئەخلاقییەکانی ئەو دامەزراوانەی کە ڕێوەی دەبەن.
4. وەلانانی هەموو چەشنە واسیتە و مەحسوبیەتێک و هاوکات بۆ ئەوەی کارەکانمان لە بەڕێوەبردنی دامودەزگا حکومییەکاندا بە مۆدێرنی بڕوات بە ڕێوە ئەوا دەبێت لە دامەزراندا پێداویستی تەکنیکی ناوەندەکانی ئیدارە لەبەرچاو بگرین و لێهاتوویی و شارەزایی و دڵسۆزی بکەینە تاکە پێوەر.
5. داڕشتنی سیاسەتێکی کارگێڕی ڕوون لە دامەزراندنەکان و پێوەرەکانی ( لێپێچینەوە و شەفافییەت ) بە پشتبەستن بە (ئەندیکەیتەرەکانی- الموسرات) پێوانەی ئەدائی ئیداریی جێبەجێبکرێن.
6. ناوەندیی گەشەپێدانی کارگێڕی بۆ ڕاهێنان و مەشق پێکردنی کارمەندان بە شێوەیەکی هاوچەرخ بکرێتەوە بۆ ئەوەی توانا کارگێڕییەکانی حکومەتی هەرێم تا ئاستێکی باش بەرزبکرێتەوە.
7. کارکردن بە سیستەمی یەک پەنجەرە و کەمکردنەوەی بیروکراسیی و پیادەکردنی سیستەمێکی مۆدێرنی حوکمڕانی( حکومەتی ئەلکترۆنی). 8. بەرجەستەکردنی سیستەمێکی کارای کارگێڕی و دارایی لە کوردستان بە گوێرەی یاسا.
پێنجەم: کەرتی تایبەت
یەکێک لە میکانیزمە گرنگەکانی پرۆسەی گواستنەوە بۆ ئابوریی بازاڕپێویستی بە هاندانی کەرتی تایبەت و گەشەپێدانی تواناکانیەتی بۆ زیادکردنی تواناکانی ڕۆڵی ئەو کەرتە لە ئابوری هەرێمدا، بۆ ئەومەبەستەش(ی. ن. ک) هەوڵدەدات بۆ:
1. رەخساندنی ژینگەیەکی لەبار بۆ وەبەرهێنانی بە هەموارکردنی زۆرێک لە یاسا و پەیڕەوکراوانەی ئێستای هەرێم، کە بونەتە کۆسپ لەبەردەم باش بەڕێوەچونی چالاکییە ئابوورییەکان وەک یاساکانی( کار، تۆمارکردنی موڵکایەتی ، پێدانی قەرز، بەکرێدان و پێدانی مۆڵەت.... هتد) هەروەها دابینکردنی خزمەتگوزاری پێویست.
2. دادپەروەریی لە پێدانی دەرفەتی یەکسان بۆ کارەکتەرەکانی کەرتی تایبەت، وەرەخساندنی دەرفەتێکی لەبار بۆ کێبڕکێی نێوان کەرتی گشتیی و کەرتی تایبەت ، هەروەها لە نێوان پارێزگا وقەزا و ناحیە کانی هەرێم بۆ باشتر پێشکەشکردنی کارەکانیان.
3. بەشداری پێکردنی کەرتی تایبەت لەداڕشتنی پلان و سیاسەتە ئابوورییەکاندا بۆ ئەوەی ئەو کەرتە باشتر لە پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەی کوردستاندا ڕۆڵ بگێڕێت.
4. پەرەدان بە سیستمی بانکیی لە هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی بەشداری کارای لە پێشکەشکردنی ئاسانکاریی زیاتر بۆ کەرتی تایبەت هەبێت و پێوەندیی توندوتۆڵ لەگەڵ بانکە عێراقی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکاندا بنیاد بنێت.
شەشەم : پرۆژەی بچووک
لەبەرئەوەی پرۆژەی بچووک و مامناوەندی بەسەرچاوەیەکی دیاری رەخساندی دەرفەتی کار و بەگەڕخستنی سەرمایەی گچکە بەرەوپێشبردنی ئاستی بەرهەمهێنان دەژمێردرێت ، ئەوا(ی.ن.ک) هەوڵدەدات بۆ دامەزراندنی دامەزراوەیەکی تایبەت بەو پرۆژانەی کە ئەرکی داڕشتنی پلان و بەرنامەو سیاسەتی بەرەو پێشبردنیان بگرێتە ئەستۆ، هەروەها پێویستە سندوقێکی قەرزدان بۆ ئەو خاوەن پرۆژانەە بکرێتەوە ، تا وەک ئاستی بەرهەمداریی پرۆژەکانیان بەرزتر بکەنەوە و ژمارەیەکی زیاتر دەرفەتی کار بۆ هاووڵاتیان بڕەخسێنێت.
حەوتەم : گەشتوگوزار
یەکێتی نیشتمانی کوردستان پشتگیری لە داڕشتنی ستراتیژێکی گشتوگوزار پێشکەوتوو بە هاوکاری کەرتی تایبەت بۆ پەرەپێدان بە ناوچە گەشتوگوزارییەکان و هاوکات بۆ بیناتنانی شارو کۆمەڵگای گەشتوگوزاریی دەکات. بە یەکێک لە کارە گرنگە هەنووکەییەکانی خۆی دەزانێت ، بۆیە لەم پێناوەدا بەردەوام هەوڵدەدات بۆ بوژاندنەوەی ناوچە شوێنەوارە و مێژوویی و ئایینەکان ، تا پەرەدان بە کلتوری گەشتوگوزاری لە کوردستاندا ، لە لایەکەوە ببێتە ناوەندێک بۆ خزمەتکردنی چالاکی ئابوری و لایەکی تریشەوە خزمەت بە پرۆسەی گەشەپێدانی کلتوری و گەشتو گوزاری بکات.
هەشتەم: ژینگە
هەوڵدان بۆ داڕشتنی بەرنامە داڕێژراو بۆ پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێم و پابەندبوون بە پەیماننامە و پرۆتۆکۆڵە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکانی تایبەت بە ژینگە و دانانی دیسپلین بۆ دابینکردنی سەلامەتی و چاودێریکردن جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتە کە کاری ئێستا و داهاتووی(ی.ن.ک)ە ،هاوکات هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئاسەواری چەکە کۆمەڵکوژ کیماوییە بەکارهاتووەکان و پاککردنەوەی کێڵگەکانی کوردستان لە مین و پاشماوی ئەو چەک و تەقەمەنیانەی کە ژینگەی هەرێمیان پیس کردووە تا پاراستن و پەرەپێدانی ژینگەی کوردستان ببێتە ئەرکێکی نیشتمانی و نەتەوەیی.
نۆیەم: بەگژداچوونەوەی گەندەڵی
بەرپاکردنی هەڵمەتێکی نیشتمانی هەمەلایەن و هۆشیارکردنەوە و دانانی پلانی هەمەلایەنە بەگژداچوونەوەی گەندەڵی لە هەموو ئاست و بوارەکاندا بە تایبەتی (حزبی و حکومی ، کەرتی تایبەت رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی.... ) لە گرتنەبەری ڕێوشوێنێکی یاسایانە لەهەمبەر ئەو کێشەیە و هەوڵدان بۆ پابەندکردنی حکومەت بە ڕێکەوتنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بەگژداچوونەوەی گەندەڵی و لەبەرامبەردا شەفافیەت لەسەرجەم ئەو بوار و ئاستانەدا ببێتە سیمای هەرە دیاری حکومەت و کۆمەڵی کوردی بە چالاک کردن و یەکخستنی دەزگاکانی چاودێری دارایی و دامەزراندنی دەستەی نەزاهە و کاراکردنی دەسەڵاتی دادوەری و داواکاری گشتی لە کوردستاندا.
د- ئامانجە کۆمەڵایەتییەکان
پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و دابونەریتی کۆمەڵایەتی و ئەو ڕایەڵانەی کە تەماسی نێوان ڕەگەزکانی کۆمەڵ لە (نێر و مێ ، خێزان) کە بنچینەترین خانەی کۆمەڵن ، توندوتۆڵتر دەکات. گرنگیەکی لە ڕادەبەدەری لە ژیانی سیاسی و کەشی تەندروستی کۆمەڵدا هەیە، بۆیە(ی.ن.ک) وەک هێزێکی سیاسی کە بە هیوایە ئایندەی ئەم گەلە بە کەناری ئارامی بگەیەنێت ئەوا خەبات دەکات بۆ :
1. رەخساندنی دەرفەت و زەمینەی یاسایی و ئابووری بۆ نەهێشتنی بێکاری، چونکە بێکاری وەک فاکتەرێکی سەرەکی ، هەژاری بەدەرئەنجامی ئەو کێشە کۆمەڵایەتیانە دەزانێت کە ڕووبەڕووی کۆمەڵ دەبنەوە.
2. دابینکردنی بیمەی کۆمەڵایەتی هاوسەنگ لەگەڵ بازاڕ و رێژەی هەڵئاوسان بۆ ئەوانەی کە کەم دەرامەتن لە هاوڵاتیانی بێکار ، پەککەوتە، خاوەن پێداویستیە تایبەتەکان، بەساڵاچوان و ئەوانەی کە بە هۆی بارودۆخێکی نائاسایی کارکردنەوە دووچاری پەککەوتوویی بوون، ئەمەش بەهەموارکردنەوەی یاسای بیمەی کۆمەڵایەتی.
3. چاوخشاندنەوە بە سیستەمی چاکسازی کۆمەڵایەتی بۆ خوڵقاندنی زەمینەی لەبار بۆ سەرلەنوێ تێکەڵکردنەوەی زیندانیان بە کۆمەڵ و هاوکات دۆزینەوەی میکانیزمێکی گونجاو بۆ توندوتۆڵکردنەوەی پەیوەندییە خێزانییەکان.
4. هەوڵدان بۆ پاراستن و بەهێزکردن و گەشەکردنی مافی منداڵان و گەنجان لە نێو کۆمەڵی کوردستاندا لە ڕێگەی جێبەجێکردنی هەموو ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە ئەو مافانەی و دابینکردنی بەرنامەو پرۆژەی تایبەت بۆ ئەم مەبەستانە.
5. بەهرەمەندبوونی منداڵە تازە لە دایک بووەکان تا تەمەنی شانزەساڵ بە بیمەیەکی مانگانەی تایبەت بە ناوی بیمەی منداڵان .
6. چاوخشاندنەوە بە یاسای خانەنشینی لە کوردستاندا بە شێوەیەکی کە ژیانێکی شایستە بۆ خانەنشین کراوان دابین بکات بە مەرجێک سەرجەم خانەنشینان لێی سوودمەند بن و دەرفەت بۆ هێزی کاری نوێ بڕەخسێنێت.
7. کردنەوەی سەنتەری پاراستن و بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری ژنانی کوردستان لە شارۆچکەکاندا.
8. بەرپاکردنی هەڵمەتێکی نیشتمانی بەردەوام بۆ وشیارکردنەوە و ئامادەکردنی تاکەکانی کۆمەڵ ، بۆ پشتکردنە ئەو کەلتورە کۆنەپارێزەی کە ژنی لە کۆمەڵدا پەرواێز خستووە و قبولکردن و پێشوازیکردن لە تێروانین بۆ مەسەلەی یەکسانی ژن و پیاو لەسەرجەم کایە سیاسی و ئابوری کۆمەڵایەتی و کلتورییەکاندا ، ئەمەش بە پتەوکردنی ئابوری ژنان و دامەزراندنیان لە کەرتی تایبەت و گشتیدا فەراهەم دەبێ.
9. دیاریکردنی چارەنووسی ئەنفالکراوەکانی کوردستان لە ڕووی یاسایی و سیاسییەوە.
10. بنەبڕکردنی ماددەهۆشبەر لە ڕێگەی دەرکردنی یاسای توند لە بەرامبەر هێنان و بردن و بەکارهێنانی ئەو ماددەیەدا.
یەکەم : گەشەپێدانی مرۆیی
(ی.ن.ک) بڕوای تەواوی هەیە کە پرسی سەرچاوە مرۆییەکان و کاریگەرییەکانی لەسەر پرۆسەی گەشەپێدانی ئابوری ، گەورەترین و دیارترین تەحەدادیە کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت ، وەک وەرگۆڕانێکی بنەڕەتی لە پرۆسەی پلاندانان بۆ ئایندەی گەشەپێدانی ئابووری ، بۆ گەیشتن بەوەش (ی.ن.ک) هەوڵی دابینکردنی ئەو هۆکارانە دەدات:
1. گرتنەبەری سیاسەتی گەشەپێدانی سەرچاوەمرۆییەکان ، کە رواڵەت و ئامانجەکانی بەڕوونی دیار بن و لە گەڵ سیاسەتە گشتییەکاندا گونجاو بێت و لە گەڵ پلانی گەشەپێداندا بێتەوە ، کە خاسیەت و سیما دیارەکانی کۆمەڵی لەبەرچاوگرتبێ و ببێتە دەروازەیەک بۆ هێنانەدی ئامانجەکانی پرۆسەی گەشەپێدانی سەرچاوەمرۆییەکانی کوردستان ، بەوەی یەکێک لە پێکهاتە سەرەکییەکانی پرۆسەی گەشەپێدانی ئابوری بە مەبەستی بەرزکردنەوەی ئاستی گوزەرانی هاووڵاتیان و دابینکردنی پێداویستیە هەنوکەیی و داهاتووەکانی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان.
2. زیادکردنی ڕۆڵی پرۆسەی گەشەپێدانی مرۆیی لە گەڵاڵەکردنی ڕواڵەکاتی پرۆسەی هەمەلایەن کە داخوازییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی هاووڵاتیان بەدییهێنێت و بەوەی کە ئەو پرۆسەیە ، چوارچێوەیەکە بۆ هۆشیارکردنەوە بەو پرسانەی کە بە پرۆسەی پێشکەوتنەوە پەیوەستن.
3. پەرەپێدانی سیستەمی خوێندن ، ڕاهێنان ، مەشق پێکردن و دابینکردن، چوارچێوەیەکی دامەزراوەیی کە بەردەوام بوون و فراوانکردنە دابین بکات، وەک بەرنامەیەکی نیشتمانی لە گەڵ بەرنامەکانی تری گەشەکردنی هەرێمدا گرێدراو بێت.
4. تەرخانکردنی بودجەی زیاتر بۆ بەرنامەی گەشەپێدانی مرۆیی لە هەرێم .
5. هەماهەنگی کردنی هەمە لایەن لە نێوان ( سیاسەتی دانیشتوان – السیاسە السکانیە) و سیاسەتەکانی بەگەڕخستن و هێزی کارو سیاسەتەکانی خوێندن و ستراتیژی گەشەپێدان.
6. پێکهێنانی دامەزراوەیەک بۆ سەرپەرشتیکردنی بەرنامەکانی گەشەپێدانی سەرچاوەی مرۆیی کە ئەرکی جێبەجێکردن و بەدواداچوونی ئەو پرۆسەیە بکات، هەروەها هەماهەنگی لە نێوان ئەو بەرنامە و هەموو بەرنامەکانی تری گەشەپێداندا بکات بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی ئەدائی جێبەجێکردنی ئەو پرۆسەیە.
دووەم : لاوان
لاوان سەرمایەی هەرە گەورە و بە نرخی کۆمەڵ و داهاتووی کوردستانن ، لەو ڕوانگەیەوە لە پێناو ئایندەیەکی گەش و شایستە دا (ی.ن.ک) خەبات دەکات بۆ:
1. دۆزینەوەی هەلی کار و ئامادەکردنیان بۆ بازاڕی کارو خستنە گەڕی بەهرەو تواناکانیان ، لەناوخۆ و دەرەوەدا.
2. رەخساندنی هەلومەرجی فراوان بۆ پەرەپێدانی ئازادنەی توانا و بەهرەکانی لاوان ، گەشەپێدانی کەسێتی و خۆدۆزینەوەیان لەبوارە جیاوازەکانی چالاکییە سیاسی ، ئابوری ، کۆمەڵایەتی ، کلتوری، پەروەردە، خوێندن و وەرزشییەکان ، لە ڕێی کردنەوەی دەرفەتەکانی بەشداربوونی لاوان لەسەرجەم کایەکاندا.
3. دابینکردنی زەمینەی یاسایی ، ئابووری و کۆمەڵایەتی سەربەست بۆ لاوانی کوڕ و کچ لە پێکهێنانی خێزان و نیشتەجێ بووندا.
4. دروستکردنی کەشی ئازاد و فەراهەم کردنی پانتاییەکانی ئازادی تا لاوان بتوانن بە شێوەیەکی ئەکتیڤ بەشداری لە دروستکردنی بڕیاری سیاسی ، ئابوری ، کۆمەڵایەتی و ڕووناکبیریدا بکەن.
5. گەشەپێدان و زیادکردنی سەنتەرەکانی ڕاهێنان و پێگەیاندنی لاوان لە هەرێمی کوردستاندا و دروستکردنی تۆڕی پەیوەندی نێوان لاوانی کوردستان و بەستنەوەیان بە لاوانی ناوچەکە و جیهانەوە.
6. پراکتیک کردنی میکانیزمی مۆدێرن لە پێکهێنانی رێکخراوەکانی لاواندا، تا بتوانن بە ئازادانە گوزارشت لە بیرو بۆچوون و پێداویستیە پیشەییەکانی خۆیان بکەن.
7. پەروەردەکردنی لاوان بە گیانێکی سەردەمیانە بۆ زیاتر خۆشەویستی خاک و بەهێزکردنی ئینتیمایی نیشتمانیان.
سێیەم: وەرزش
ئەمڕۆ لە کۆمەڵی نێودەوڵەتیدا وەرزش ڕۆڵێکی دیارو بەرچاوی هەیە، چونکە گەلانی تازە ڕزگاربوو لە وڵاتانی دواکەوتوودا ، دەتوانن لە ڕێگای چالاکییە وەرزشییەکانەوە، هەم توانای وەرزشیان و هەم خۆیان بە گەلانی دونیا بناسێنن و هەم پرسی ڕەوای خۆیان بگەیەنە لای گەلان و وڵاتانی پێشکەوتوو بۆ ئەم مەبەستەش (ی.ن.ک) هەوڵدەدات بۆ :
1. هۆشیارکردنەوەی لاوان و گەنجانی وڵات بۆ بەردەوام بوونیان لە چالاکی وەرزشی و پێشکەشکردنی نمونە ی بەرز و باڵا لەو بوارەدا.
2. دامەزراندنی یانەی وەرزشی تایبەت بە بوارە جیاوازەکانی وەرزش لە شار و شارۆچکەکانی کوردستاندا.
3. بنیاتنانی ژێرخانی وەرزشی لە شارەکاندا وەک یاریگا، مەلەوانگە و هۆڵی داخراو.
4. دامەزراندنی چەند بنکەیەکی تەندروستی وەرزشی بۆ چارەسەرکردنی سروشتی و نەشتەرگەری وەرزشی لە شارە گەورەکاندا.
5. دابینکردنی بودجەیەکی گونجاو بۆ یانە و یەکێتییە وەرزشییەکان بۆ ئەنجامدانی کاری وەرزشی
6. دامەزراندنی کەناڵێکی ئاسمانی وەرزشی بۆ گرنگیدان بە ڕۆڵی وەرزش لە کوردستاندا.
7. دابینکردنی توانای دارایی بۆ هێنانی ڕاهێنەری پسپۆڕ و ڕاهێنانی تیپەکان بە نوێترین بنەماکانی پەروەردەی وەرزشی.
چوارەم : ژنان
ژنان لە کوردەواریدا لە هەر دوو ڕووی چەندایەتی و چۆنایەتیەوە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە، هاوکاتیش بە یەکێک لە جومگە سەرەکییەکانی کۆمەڵی کوردستان دادەنرێن. بۆیە هەر هێزێکی سیاسی بیەوێت ناسنامەی مۆدێرنی خۆی نیشانی ڕای گشتی وکۆمەڵانی خەڵک بدات ، ئەوا دەبێت کەیسی ژنان لەناو بەرنامەی سیاسی و فەلسەفەی کارکردنی خۆیدا، جیگای شایستەی هەبێت ، جا بەو پێیەی (ی.ن.ک) هێزێکی سیاسی پێشکەوتنخواز و هەڵگری جیهانبینی سۆسیال دیموکراتە ، ئەوا بۆ دەستبەرکردن و بەدیهێنانی مافە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و کلتورییەکانی ژنان خەبات دەکات بۆ :
1. سازکردنی زەمینەی کۆمەڵایەتی ، سیاسی ، ئابوری و ڕووناکبیری، تا ژنان بتوانن ئازادانە مۆمارەسەی مافە سیاسی و مەدەنییەکانی خۆیان بکەن.
2. رەخساندنی کەشی ئابوری شیاو ، تا ژنان بتوانن بە هۆی سەلیقە و توانای کارکردنی خۆیانەوە ، ببنە خاوەنی دارایی خۆیان و لە ڕووی ئابورییەوە سەربەست بن.
3. دژایەتی کردنی هەرجۆرە ئایدیا و ئایدۆلۆژییەک کە بانگەشە بۆ بەکەم سەیرکردن یان بچووک کردنەوەی ژنان لە کۆمەڵ دەکات.
4. بەرزکردنەوەی ئاستی پەروەردەی و ڕۆشنبیری لە نێوکۆمەڵدا ، بۆ گەیشتن بە یەکسانی لە نێوان ژن و پیاو لە ڕووی ئەرکەکان و مافەکانەوە نە لە هەموو بوارەکاندا و نەهێشتنی ستەمی مێژوویی لە دژی ژنانی کوردستان لە رێگای یاسای گونجاو و قەدەغەکردنی هەموو جۆرە توندوتیژییەک دژی ژنان.
پێنجەم : پەروەردە و خوێندن
1. هەوڵدان بۆ گەشەپێدان و مۆدێرنەکردنی بەردەوامی سیستەمی پەروەردە ، فێرکردن و خوێندنی باڵا ، پەرەپێدانی پرۆگرامەکانی خوێندن گۆڕینی سەراپای فەلسەفەی پەروەردە بۆ تەواوی خوێندنگاکان بۆ ئەوەی لەگەڵ پەرەسەندنە زانستییەکانی جیهاندا بگونجێ و هاوکات وەڵامی پێداویستییەکانی کۆمەڵ و ئەرکە زانستیەکان بداتەوە.
2. پابەندبوون بە سیستەمی خوێندنی تەوزیمی بۆ منداڵانی کوردستانی ، تا تەواوکردنی قۆناغی بنەڕەتی.
3. هەوڵدان بۆ پەرەسەندن و گەشەکردنی پەروەردە و خوێندن لە هەموو ئاستەکاندا هەر لە باخچەی ساوایانەوە تا خوێندنی باڵا و لێکۆلینەوە ی زانستی ، زیادکردنی بەرچاوی ژمارە خوێندنگە کان و کەمکردنەوەی ژمارەی قوتابی لە پۆلەکاندا و دابینکردنی بەشی ناوخۆیی گونجاو و ئامرازی هاتوچۆ بۆ ئەو قوتابیانەی کە گوندەکانی خۆیان قۆناغی ئامادەیی لێ نییە.
4. گەشەپێدانی زانکۆکانی کوردستان بە حکومی و ئەهلییەوە و پاراستنی سەربەخۆییان لە ڕووی ئەکادیمی ، دارایی، کارگێڕییەوە و بایەخدان بەلێکۆلینەوە زانستیەکان .
5. بایەخدان بە خوێندنی پیشەیی و تەکنیکی لە ڕووی چۆنایەتییەوە ، بە شێوەیەک کە لە گەڵ توانا و پێداویستییەکانی بازاڕی کار و گونجاو بێت.
6. گرنگیدان بە وزە و ئەقڵی نوێی کادیرانی ئەکادیمی ، ئەویش بە هاندانی کۆچی پێچەوانەی پسپۆڕان و خاوەن بڕوانامەی باڵاکان لە دەرەوە بۆ ناوەوەی هەرێم.
7. دەرکردنی یاساییەکی تایبەت بۆ ڕێگەگرتن لە دیاردەی نەهێشتنی نەخوێندەواری ، ئەویش بەدانانی پلانی زانستی لە پرۆسە پەروەردە و فێرکردندا.
8. هەوڵدان بۆ دابینکردنی کورسی و زەماڵەی خوێندن لە وڵاتانی پێشکەوتوو بۆ خوێندکارانی گەلی کوردستان و کار ئاسانیکردن بۆیان ، بە تایبەت لە بواری زانستی سروشتیدا. 9. کردنەوەی پەیمانگای تایبەت بۆ فێربوونی زمانی کوردی ، بۆ ئەو کەسە بیانیانەی کەلە هەرێمی کوردستاندا کاردەکەن و دەژین.
شەشەم : تەندروستی
1. رێکخستنەوەی وەرچەرخانەی سیستەمی تەندروستی ، بە جۆرێک خزمەتگوزارییە ، تەندروستییەکان و بیمەی تەندروستی بۆ هەموو هاووڵاتیانی کوردستان دەستبەر بکات. بە شێوەیەک کە لە گەڵ ستانداردە جیهانییەکان بگونجێت بە لەبەرچاوگرتنی ژمارەی دانیشتوان لە ناوچە جیاجیاکاندا و رەچاوکردنی تایبەتمەندییەکانی ژنان و مناڵان.
2. چاودێریکردنی تەندروستی و یارمەتیدانی ژنانی دووگیان و دوورخستنەوە یان لە کاری قورس
3. گەشەپێدانی نەخۆشخانەی کوردستان و هەوڵدان بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی تر بۆ چارەسەرکردنی کێشە تەندروستییەکان لە کۆمەڵی کوردستاندا.
4. کوالێتى کۆنترۆڵکردنی هاوردەی کەرەستەی پزیشکیەکان لە دەرمان و سەرجەم پێداویستە تەندروستییەکان بۆ ناو هەرێم.
5. گرنگیدان بە کردنەوەی خولی راهێنان و پەرەپێدان بە توانا پزیشکییەکان لەناوە و دەرەوەی کوردستان بۆ هاوکات هەوڵدان بۆ هێنانی پزیشکی پسپۆڕ و شارەزا لە سەرجەم بوارە تەندروستەکاندا بۆ نەخۆشخانەی کوردستان.
6. کردنەوەی کۆمەڵگەی پزیشکی لە شاروشارۆچکەی .
7. هەوڵدان بۆ ڕێکخستنەوەی نەخۆشخانەی ئەهلییەکان و عیادە پزیشکییەکان چەشنێ لەگەڵ باری دارایی داهاتی تاکی کوردستاندا بگونجێ.
8. بایەخ پێدان و فراوانکردنی نەخۆشخانەکانی تایبەت بە منداڵان بە جۆرێک کە بتوانێت خزمەتی بەرچاو بە تەندروستی منداڵانی گەلی کوردستان بکات.
حەوتەم: نیشتەجێ بوون
یەکێتى نیشتمانى کوردستان تێدەکۆشێت بۆ:
1. چارەسەرکردنى کێشەکانى بوارى نیشتەجێبون ، بە تایبەت بۆ هاوڵاتیانى کەم دەرامەت و پێداچونەوە و هەموار کردنى هەموو ئەو یاسایانەى کە لە بوارى نیشتەجێ بووندا کاریان پآ دەکرێت رێکخستنەوەیان بە شێوازێک کە لە بەرژەوەندى گشتى دا بێت .
2. هاندانى وەبەرهێنان لە پرۆژەکانى نیشتەجێکردن و دروستکردنى شوقەو خانووى نیشتەجآ بوون بۆ هاوڵاتیان لە شارو گوندەکانى کوردستان، بە شێوەیەک بکرێتە ئەرکى سەرەکى تا گرفتى نیشتەجآ بوون چارەسەر بکات.
3. شار، شارۆچکە، شارەدێ و گوندەکان بە شێوازێک پەرە پێبدرێت، کە خزمەتگوزارى و پێداویستییە هەمە لایەنەکانى ژیانى هاوچەرخیان بۆ دابین بکرێت، بە شێوەیەک کە بۆ ژیان و کار بێتە جێگەى بایەخ و سەرنجى هاووڵاتیان.
4. چارەسەرکردنى کێشەى نیشتەجێبوونى پێشمەرگە، کەمئەندامەکانى شۆرش، زیندانیە سیاسیەکان، کەسوکارى شەهیدان و ئەنفالکراوەکان و خاوەن پێداویستییە تایبەتییەکان.
5. بە خاوەندارێتى کردنى شوێنى نیشتەجێبوون لە کەرتە حکومیەکاندا، بۆ ئەو مووچەخۆرانەى کە کرێچى حکومەتن ئەویش بەوەى دەبێت حکومەتى هەرێم کرێى مانگانەى مووچەخۆرە کرێچییەکان بە بڕى تێچونى ئەو خانوانە بخەمڵێنآ و حساب بکات.
هەشتەم: بوارى کلتورى
1. گەشەپێدانى بزوتنەوەى کلتورى و دامەزراندنى ناوەندێکى زانستى تایبەت بە ئامانجى نزیک کردنەوەى شێوەزارەکانى زمانى کوردى ، تا ببێتە هەوڵێکى سەرەتایى بۆ دروستکردنى زمانى ستانداردى کوردى و هاوکات پەرەپێدانى کۆڕى زانیارى کوردى.
2. دابینکردنى زەمینەى لەبار بۆ گەشە پێدانى بوارە جیاجیاکانى میدیا ، هونەرەجوانەکان ، سینەما ، ئەدەب و نوسینى کوردى.
3. کۆکردنەوە و بڵاوکردنەوەى فۆلکلۆر ، کەلەپورى کوردى و پاراستنى ئەرشیفى نوسراوى گەلەکەمان لە فەوتان و لەناوچوون.
4. گرینگیدان و رێزگرتن لە کلتور و دابونەریتی کۆمەڵایتی و سەرجەم ئەو نەتەوە ( تورکمان ، عەرەب ، کلد و ئاشوری ) ئاین و مەزهەبانەی ( مەسیحی ، ئێزیدی ، ێائیبەی مەندانی ، شەبەک ، کاکەیی ) کە لە کوردستاندا دەژین.
5. کوردستان جێگەیەکى شارستانییە ، هەروەک لە بەڵگە شوێنەوارەکان سەلمێندراوە، بۆیە پێویستە بایەخ بەشوێنەوارەکانى کوردستان بدرێت و مۆزەخانەیەکى نیشتمانى لە پایتەختى حکومەتى هەرێمى کوردستان دروست بکرێت.
نۆیەم: کەسوکارى شەهیدان و قوربانیانى ئەنفال و کیمیاباران
1. کارکردن بۆ دابینکردنى ژیان و گوزەرانێکى شایستە بە کەسوکارى شەهیدە نەمرەکانى شۆڕش، قوربانیانى ئەنفال ، کیمیاباران و هەوڵدان بۆ قەرەبوو کردنەوەى زیان لێکەوتوانى ئەو کارەساتە.
2. چاودێریکردنءگرنگیدان بە مناڵانى شەهیدانى شۆڕشءقوربانیانى ئەنفال، کیمیابارانءکارئاسانی کردن بۆ تەواوکردنى خوێندنءبڕوانامە لەناوەوەء دەرەوەى وڵاتدا.
3. زیندووراگرتنى ناوءیادەوەرى شەهیدان ءقوربانیانى ئەنفال ءکیمیاباران بەشێوازى جۆراوجۆر لە پەروەردەوءپێگەیاندندا.
4. هەوڵدان بۆچارەسەرکردنى کێشەیاسایىءکۆمەڵایەتییەکانى کەسوکارى ئەنفالکراوەکان.
5. درێژەدان بەهەڵمەتى گەڕان بەدواى چارەنووسى ئەنفالکراوەکانء هێنانەوەى رووفاتە پیرۆزەکانیان بۆزێدى باوءباپیرانیان.
6. هەوڵدان بۆبەجینۆسایدناساندنى کەیسى ئەنفال لە هەردوو ئاستى ناوەوەءدەرەوەدا.
دەیەم: زیندانییە سیاسییەکان
1. بۆچارەسەرى یەکجارەکى کێشەى زیندانیانى سیاسى داواکارین بە یاساى ژمارە (4) ساڵى (2006ى) دەرچووى پەرلەمانى عێراق، تایبەت بەزیندانیانى سیاسى لەپەرلەمانى کوردستان پەسەند بکرێت. بەهەمان مافءئیمتیازاتەوە وەک ئەوەى ئەوەى لەیاساکەدا هاتووە کەزیندانى سیاسى کورد هیچى کەمترنییە لەزیندانى سیاسى پارێزگاکانى ترى عیراق.
2. زیادکردنى مادەیەکى تایبەت بە زیندانیانى سیاسى کوردستان لە دەستورى ئامادەکراوى هەرێمى کوردستان تا بوونى توێژى زیندانیانى سیاسى بسەلمێنێتءحکومەتى هەرێم پابەندبکات بەقەرەبووى زیندانییە سیاسییەکانء چاودێرى خۆیانءمنالەَکانیان بگرێتە ئەستۆ وەک چۆن لە دەستورى عێراقدا هاتووە.
3. پێدانى مەدالیاى ڕێزلێنان بە زیندانى سیاسى کوردستان کە جەنابى سکرتێرى گشتى ڕەزامەندى لەسەر دابوو.
4. هەژمارکردن ء یەکسان کردنی خەباتی زیندانیسیاسی.خەباتی پێشمەرگەی سەنگەر،کەمئەندامی سەنگەر شەهیدی سەنگەر لەرووی ماف و ئیمتیازاتەوە.
5. پێدانی سلفەی تایبەت بە زیندانی سیاسی وەک پێشمەرگە دێرینەکانی(ى.ن.ک).
6. هاوکاری پێویست دابین بکرێ بۆزیندانی سیاسیى ومندالە کانیانکە لە کۆلێژە ئەهلیەکان دەخوێنن.
7. دابین کردن و پێدان و سەرفکردنی بودجەی زیندانەسیسیەکان بەپێی ئەوبودجەیەی کە لە عێراقو کوردستان دیاریکراوە.
8. چاەسەرکردنی زیندانی سیاسی نەخۆش لە ناوەوە و درەوەى وڵات لەسەر حسابی حکومەت.
یانزەیەم: کەمئەندامانى سەنگەرو زیندانیانى سیاسى و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان
1. جێبەجێکردنى یاساى ژمارە (34)ى تایبەت بە خانەنشینکردنى (کەمئەندامانى سەنگەر) کە لە ساڵى (2007) دەرچووەء لە لایەن سەرۆکایەتى هەرێمى کوردستان پەسەند کراوە. بەڵام تا ئێستا لە لایەن حکومەت جێبەجآ نەکراوە.
2. کردنەوەى بەڕێوبەرایەتى گشتى بۆ کەمئەندامانى سەنگەر لە وەزارەتى پێشمەرگە.
3. بەخشینى مەدالیاى ڕێزلێنان بۆ کەمئەندامانى سەنگەرو رێکخستنى هەیبەت و ئیمتیازات بە پێى یاسا.
4. دابینکردنى زەمالەى خوێندن بۆ کەمئەندامانى سەنگەرو کوڕء کچیان ء ، سەرفکردنى پارە بۆ خوێندن بۆیان لە ناوەوە ء دەرەوەى وڵات بە پێى مەرجەکانى خوێندن.
5. پێدانى زەوى بە کەمئەندامانى سەنگەر ئەوانەى تا ئێستا زەویان وەرنەگرتووە.
6. دروست کردنى چەند کۆمەڵگایەکى نیشتەجێبوونى تایبەت بە کەمئەندامانى سەنگەر کە پێداویستى کەمئندامانى تێدا ڕەچاو بکرێت لە شارو شارۆچکەکان.
7. چارەسەرکردنى تەواوى کەمئەندامانى سەنگەر ئەوانەى بە پێى ڕاپۆرتى پزیشکى پارەسەر نەکراون لە ناوەوە یان لە دەرەوەى وڵات.
8. هاوکاریکردنى تەواوى کەمئەندامانى سەنگەر بۆ کڕینى داو و دەرمانى پێویست بۆ ئەوانەى کە تووشى نەخۆشى درێژخایەن بوون کە مانگانە مووچەکەیان بەشى داو و دەرمان ناکات.
9. ڕێزلێنانى ڕەمزى لە کەمئەندامانى سەنگەر و زیندانیە سیاسیەکان بە دروستکردنى پەیکەرو ناونانى شوێنە گشتییەکان وەک ( پارک ، شەقام ، باخچە ، هتد...) بەناویانەوە.
10. داواکارین مووچەى کەمئەندامانى سەنگەر ڕێگر نەبێت لەبەردەم مووچەى کارکردن لە دامودەزگاکانى حکومى ء حیزبى بەپێى ئستحقاقى دامەزراندنیان لە حکومەتدا.
11. کردنەوەى چەند سەنتەرێکى کۆمەڵایەتى ء وەرزشى ء خۆشگوزەرانى و پیشەیى لە شارو شارۆچکەکان بە مەبەستى گەڕانەوەى کەمئەندامان بۆ ناو کۆمەلڕ ء ژیانى ئاسایى.
12. لە بوارى خزمەت گوزارى ڕەچاوى هەلومەرجى کەمئەندامان بکرێت لە بوارى پرۆژەى (گشتى و تایبەت) بۆ پێدانى مۆڵەتى بیناسازى ودروستکردنى ڕێگاى تایبەت بە عەرەبانە و دابینکردنى پاسى تایبەت بە گواستنەوەء هەندێ خزمەتگوزارى تر.
13. دابینکردنى سەرجەم پێداویستییە تەندروستیەکانى کەمئەندامان بە خۆڕیى وەک (عەرەبانە ، دارشەق ، پەلى دەستکرد ، هتد....).
14. دەرکردنى ڕێنمایى بۆ ئاسانکردنى ئیش و کارەکانى کەمئەندامان لە دامودەزگاکانى حکومەت لەکاتى سەردانیاندا.
15. ڕەخساندنى دەرفەت بۆ کەمئەندامانى سەنگەر بۆ دەرەوەى وڵات بۆ هەر بۆنەیەک کە پێویست بکات.
16. هەولڕ بدرێت بۆ دەرکردنى یاسایەک لە پەرلەمانى کوردستان بۆ دابینکردنى پشتیوانى یاسایى بۆ ئەو کەمئەندامانەى سەنگەر کە تووشى کێشەى کۆمەڵایەتى بوون لە ئەنجامى جێبەجێ کردنى ئەرکى حزبى و پێشمەرگەیاتی دا.
17. دیارى کردنى ڕۆژێک بە ناوى ڕۆژى کەمئەندامانى سەنگەر.
18. پێدانى قەرزى وەبەرهێنانى درێژ خایەن و بآ سوود وەرگرتن لە بانکەکانى حکومەتى هەرێم بە کەمئەندامانى سەنگەر.
19. کردنەوەى فرۆشگاى تایبەت بە کەمئەندامانى سەنگەر لە شارء شارۆچکەکانى کوردستان بە نرخى گونجاو وە بە قیستى مانگانە.
20. کردنەوەى مۆزەخانەیەکى تایبەت بە فەرهەنگ ء ئەدەبیاتى کەمئەندامانى سەنگەر لە شۆڕشى نوآء تۆمارکردنى بیرەوەرییەکانیان.
21. پێدانى سەرجەم ماف و ئیمتیازاتى کەمئەندامى سەنگەر بە وارسى لەدواى کۆچ کردنى.
22. سەرفکردنى موچەیەکى شایستە بۆ بەخێوکەرى ئەو کەمئەندامانەى کە ڕێژەکەیان (100%) بۆ ئەوەى بتوانن لە ئاست خزمەتى کەمئەنداماندا بن بۆ دابینکردنى ژیانێکى شایستە بۆیان.
23. هاوکارى هاوسەرگیرى بۆ کوڕ ء کچى کەمئەندامانى سەنگەر بکرێت لەکاتى پرۆسەى هاوسەرگیرى.
24. دابینکردنى شوێنێکى حەوانەوەى گونجاو بۆ ئەو کەمئەندامانەى کە بآ جێگاو ڕێگان وە ناتوانن خۆیان بەخێوبکەن.
25. هەوڵدان بۆ دابینکردنى ئۆتۆمبێل بە پآى پێداویستى و جۆرى کەمئەندامى بۆ سەرجەم کەمئەندامانى سەنگەر.
26. کردنەوەى پڕۆژەى وەبەرهێنان بۆ سود وەرگرتن لە توانا مرۆییەکانى کەمئەندامان بۆ سوود گەیاندن بە ئابورى وڵات.